Bexterov kasalligi ( ankilozlovchi spondiloartroz, spondilit ) haqida – sababi, belgilari, tasnifi, tashxislash, davolash va oldini olish

Ankilozlovchi spondiloartroz – umurtqa pog’onasi va bo’g’imlarning surunkali yallig’lanish kasalligi bo’lib, harakatning progressiv cheklanishi harakterlanadi. Og’riq va qattiqlik ko’rinishidagi birinchi ko’rinishlar birinchi navbatda bel umurtqa pog’onasida paydo bo’ladi va keyin umurtqa ustuniga tarqaladi. Vaqt o’tishi bilan ankilozlovchi spondilitga xos bo’lgan patologik torakal kifoz rivojlanadi. Bo’g’imlardagi harakat doirasi asta-sekin cheklanadi, umurtqa pog’onasi harakatsiz bo’ladi. Patologiya klinik belgilar, rentgen ma’lumotlari, KT, MRT va laboratoriya tekshiruvlarini hisobga olgan holda tashxis qilinadi. Davolash – dori terapiyasi, mashqlar terapiyasi, fizioterapiya yordamida amalga oshiriladi.

Sabablari

Ankilozlovchi spondiloartroz rivojlanishining sabablari to’liq o’rganilmagan. Ko’pgina tadqiqotchilarning fikriga ko’ra, kasallikning rivojlanishining asosiy sababi immunitet hujayralarining o’z boylamlari va bo’g’imlari to’qimalariga nisbatan faolligi hisoblanadi. Kasallik irsiy moyilligi bo’lgan odamlarda rivojlanadi. Ankilozlovchi spondiloartroz bilan og’rigan odamlar immunitet tizimining o’zgarishiga olib keladigan ma’lum bir antigeni (HLA-B27) olib yurishadi.

Kasallikning rivojlanishining boshlang’ich nuqtasi gipotermiya, o’tkir yoki surunkali yuqumli kasallik natijasida immunitet holatining o’zgarishi bo’lishi mumkin. Ankilozlovchi spondiloartroz umurtqa pog’onasi yoki tos suyagining shikastlanishi bilan qo’zg’atilishi mumkin. Kasallikning rivojlanishidagi xavf omillari gormonal buzilishlar, yuqumli-allergik kasalliklar, ichak va urogenital organlarning surunkali yallig’lanishi.

Patogenezi

Elastik umurtqalararo disklar umurtqa pog’onasining harakatchanligini ta’minlaydigan umurtqalar orasida joylashgan. Orqa miyaning orqa, old va lateral yuzalarida umurtqa pog’onasini barqarorroq qiladigan uzun zich boylamlar mavjud. Har bir umurtqada to’rtta boylam mavjud – ikkita yuqori va ikkita pastki. Qo’shni umurtqalarning boylamlari harakatlanuvchi bo’g’inlar bilan o’zaro bog’langan.

Ankilozlovchi spondiloartroz bilan immunitet hujayralarining doimiy tajovuzkorligi natijasida bo’g’inlar, boylamlar va umurtqalararo disklar to’qimalarida surunkali yallig’lanish jarayoni paydo bo’ladi. Asta-sekin elastik biriktiruvchi to’qima tuzilmalari qattiq suyak to’qimasi bilan almashinadi. Orqa miya harakatchanligini yo’qotadi. Ankilozlovchi spondiloartrozda immunitet hujayralari nafaqat umurtqa pog’onasiga hujum qiladi. Katta bo’g’inlar zarar ko’rishi mumkin. Ko’pincha kasallik oyoq bo’g’imlariga ta’sir qiladi. Ba’zi hollarda yallig’lanish jarayoni yurak, o’pka, buyraklar va siydik yo’llarida rivojlanadi.

Tasnifi

Revmatologiya, travmatologiya va ortopediyada organlar va tizimlarning birlamchi shikastlanishiga qarab ankilozlovchi spondiloartrozning quyidagi shakllari ajratiladi:

• Markaziy shakl. Faqat umurtqa pog’onasi ta’sir qiladi. Kasallikning markaziy shakli ikki xil bo’ladi: kifoz (ko’krak qafasi kifozi va bo’yin umurtqasining giperlordozi bilan birga keladi) va qattiq (umurtqa pog’onasining ko’krak va bel egilishlari tekislanadi, orqa tekis, taxta kabi) .
• Rizomelik shakl. Umurtqa pog’onasi zararlanishi ildiz bo’g’imlari (son-chanoq, yelka) dagi o’zgarishlar bilan birga keladi.
• Periferik shakl. Kasallik umurtqa pog’onasi va periferik bo’g’imlarga (to’piq, tizza, tirsak) ta’sir qiladi.
• Skandinaviya shakli. Klinik ko’rinishlari bo’yicha u revmatoid artritning dastlabki bosqichlariga o’xshaydi. Qo’shimcha bo’g’imlar deformatsiyasi va zararlanishi sodir bo’lmaydi. Qo’lning kichik bo’g’imlari ta’sirlanadi.

Ba’zi tadqiqotchilar qo’shimcha ravishda ankilozlovchi pondiloartrozning visseral shaklini ta’kidlashadi, bunda bo’g’inlar va umurtqa pog’onasi shikastlanishi ichki organlardagi o’zgarishlar bilan birga keladi.

Belgilari

Kasallik asta-sekin boshlanadi. Ba’zi bemorlar kasallikning boshlanishidan bir necha oy yoki hatto yillar davomida doimiy holsizlik, uyquchanlik, asabiylashish, bo’g’inlar va mushaklarda kuchsiz uchuvchi og’riqni boshdan kechirganliklarini ta’kidlashadi. Qoida tariqasida, bu davrda alomatlar juda zaif bo’lib, bemorlar shifokorga bormaydi. Ba’zida doimiy, yomon davolanadigan ko’z zararlanishlari (episklerit, irit, iridotsiklit) ankilozlovchi spondiloartrozning xabarchisiga aylanadi.

Ankilozlovchi spondiloartrozning xarakterli erta alomati – bu og’riq va bel umurtqasining qattiqligi hissi. Simptomlar kechasi paydo bo’ladi, ertalab yomonlashadi va issiq dush va jismoniy mashqlardan keyin yaxshilanadi. Kun davomida og’riq va qattiqlik dam olishda paydo bo’ladi, harakat bilan yo’qoladi yoki kamayadi.

Asta-sekin og’riq umurtqa pog’onasiga tarqaladi. Orqa miyaning fiziologik egri chiziqlari tekislanadi. Ko’krak mintaqasining patologik kifozi (belgilangan egilish) hosil bo’ladi. Orqa miyaning intervertebral bo’g’inlari va boylamlarida yallig’lanish natijasida orqa mushaklarida doimiy kuchlanish paydo bo’ladi.

Ankilozlovchi spondiloartrozning keyingi bosqichlarida umurtqalarning bo’g’imlari birga o’sadi, umurtqalararo disklar suyaklanadi. Orqa miya rentgenogrammalarida aniq ko’rinadigan umurtqalararo suyak «ko’priklar» hosil bo’ladi. Orqa miyadagi o’zgarishlar bir necha yil davomida sekin rivojlanadi. Qo’zish davrlari ko’proq yoki kamroq uzaygan remissiyalar bilan almashadi.

Ko’pincha sakroiliit (sakral bo’g’imlarining yallig’lanishi) ankilozlovchi spondiloartrozning birinchi klinik ahamiyatli belgilaridan biriga aylanadi. Bemor dumba chuqurligidagi og’riqlardan shikoyat qiladi, ba’zan esa sonning yuqori qismiga cho’ziladi. Ko’pincha bu og’riq siatik asab, churrali disk yoki radikulitning yallig’lanishi belgisi hisoblanadi. Katta bo’g’imlarda og’riqlar bemorlarning taxminan yarmida uchraydi. Qattiqlik va katta bo’g’imlarda og’riq hissi ertalab ko’proq namoyon bo’ladi. Kichik bo’g’inlar kamroq ta’sir qiladi.

Taxminan o’ttiz foiz hollarda ankilozlovchi spondiloartroz ko’z va ichki organlardagi o’zgarishlar bilan kechadi. Yurak to’qimalarining shikastlanishi (miokardit, ba’zida yallig’lanish natijasida yurak qopqog’i kasalligi shakllanadi), aorta, o’pka, buyraklar va siydik yo’llarining shikastlanishi mumkin. Ankilozlovchi spondiloartroz bilan ko’z to’qimalari tez-tez ta’sirlanadi, irit, iridotsiklit yoki uveit rivojlanadi.

Tashxislash

Ankilozlovchi spondiloartroz tashxisi tekshiruv, kasallik tarixi va qo’shimcha tadqiqot ma’lumotlari asosida amalga oshiriladi. Bemorga ortoped va nevrologning maslahati kerak. Rentgen tekshiruvi, umurtqa pog’onasi MRT va KT o’tkaziladi. Umumiy qon tekshiruvi natijalariga ko’ra, ECHTning ortishi aniqlanadi. Shubhali holatlarda HLA-B27 antigenini aniqlash uchun maxsus test o’tkaziladi.

Ankilozlovchi spondiloartrozni degenerativ xarakterdagi umurtqa pog’onasi kasalliklaridan (DUK) – spondiloz va osteoxondrozdan ajratish kerak. Ankilozlovchi spondiloartroz yosh erkaklarga ko’proq ta’sir qiladi, DUK odatda keksa yoshda rivojlanadi. Ankilozlovchi spondiloartroz bilan og’riq ertalab va dam olishda kuchayadi. DUK uchun kechqurun va jismoniy kuchdan keyin og’riq kuchayishi bilan tavsiflanadi. DUK bilan ECHT ko’paymaydi, umurtqa pog’onasi rentgenogrammasida o’ziga xos o’zgarishlar aniqlanmaydi.

Ankilozlovchi spondiloartrozning Skandinaviya shaklini (kichik bo’g’imlarning birlamchi zararlanishi) romatoid artritdan farqlash kerak. Ankilozlovchi spondiloartrozdan farqli o’laroq, romatoid artrit odatda ayollarga ta’sir qiladi. Ankilozlovchi spondiloartrozda nosimmetrik bo’g’imlarning shikastlanishi deyarli topilmaydi. Bemorlarda teri osti revmatoid tugunlari yo’q, qonni o’rganishda revmatoid omil 3-15% hollarda aniqlanadi (revmatoid artritli bemorlarda – 80% hollarda).

Davolash

Terapiya murakkab, uzoq muddatli. Davolashning barcha bosqichlarida uzluksizlikni kuzatish kerak: shifoxona (travmatologiya bo’limi) – poliklinika – sanatoriya. Glyukokortikoidlar va steroid bo’lmagan yallig’lanishga qarshi preparatlar, terapevtik blokada qo’llaniladi. Jiddiy davolash uchun immunosupressantlar buyuriladi. Ankilozlovchi spondiloartrozni davolashda turmush tarzi va maxsus jismoniy mashqlar muhim rol o’ynaydi.

Terapevtik gimnastika dasturi individual ravishda tuziladi. Mashq qilish har kuni amalga oshirilishi kerak. Bemorga shafqatsiz holatning (so’rovchi holati, mag’rur pozitsiyasi) rivojlanishiga yo’l qo’ymaslik uchun yostiqsiz qattiq to’shakda uxlash va muntazam ravishda orqa mushaklarini mustahkamlaydigan sport bilan shug’ullanish tavsiya etiladi (suzish, chang’i). Ko’krak qafasining harakatchanligini saqlab qolish uchun nafas olish mashqlarini bajarish kerak. Davolashda massaj, magnetoterapiya, refleksoterapiya qo’llaniladi. Ankilozlovchi spondiloartroz bilan og’rigan bemorlarga radon, vodorod sulfidi, azotli terapevtik vannalar buyuriladi.

Prognoz va profilaktika

Ankilozlovchi spondiloartrozdan to’liq tiklanish mumkin emas, ammo agar tavsiyalar bajarilsa va davolash to’g’ri tanlangan bo’lsa, kasallikning rivojlanishi sekinlashishi mumkin. Ushbu kasallik bilan og’rigan bemorlar doimiy ravishda shifokor nazorati ostida bo’lishi kerak va kuchayishi paytida kasalxonada davolanadi.