Homiladorlikda toksikoz nima – sababi, belgilari, turlari, davolash va oldini olish

Homiladorlik toksikozi – bu homiladorlikning birinchi yarmida kechishi mumkin bo‘lgan asoratli holat. Odatda, toksikoz qusish va barcha turdagi moddalar almashinuvining buzilishi bilan namoyon bo‘ladi.

Homiladorlikning dastlabki bosqichlarida toksikoz odatda birinchi 12 hafta davomida kuzatiladi. Bu holat organizmning bachadonda rivojlanayotgan embrion yoki homilaga noto‘g‘ri reaksiyasi sifatida baholanadi.

Homiladorlikda qusish suyuqlik va ozuqa moddalarining yo‘qolishiga olib keladi. Natijada suv-elektrolit muvozanati buziladi, shuningdek, oqsil, uglevod va yog‘ almashinuvi izdan chiqadi. Organizm yetishmayotgan ozuqa moddalarini qoplash uchun jigarda va boshqa organlarda saqlangan glikogenni parchalay boshlaydi. Biroq, agar bu jarayon uzoq davom etsa va muolaja kechiksa, organizm ehtiyojlarini qondirish uchun yog‘ va oqsillar parchalanishi faollashadi.

Toksikoz sababli organizmning fermentativ tizimlari ishlashi buziladi va ozuqa moddalarining parchalanishi kam samarali, anaerob yo‘l bilan amalga oshadi. Anaerob (kislorodsiz) oksidlanish natijasida toksik keton tanachalari hosil bo‘ladi. Organizm ularni siydik orqali chiqarishga harakat qiladi. Keton tanachalarining ortiqcha hosil bo‘lishi va siydik orqali ko‘p miqdorda ajralishi (ketonuriya) toksikozning og‘ir kechayotganini bildiradi. To‘liq oksidlanmagan mahsulotlarning to‘planishi organizmning muhitini kislotali holatga keltiradi (metabolik atsidoz rivojlanadi), bu esa boshqa buzilishlarni yanada kuchaytiradi.

Dastlab, toksikoz organizmda faqat funksional buzilishlar chaqiradi. Biroq, agar bu o‘zgarishlar vaqtida bartaraf etilmasa, organlarda distrofik jarayonlar rivojlanishi mumkin. Eng ko‘p zarar ko‘radigan a’zolar:

• Jigar
• Buyraklar
• Miya
• Yurak
• O‘pka

Funksional buzilishlar qaytarilishi mumkin, ya’ni ular davolansa, organizm tiklanadi. Ammo organik (distrofik) o‘zgarishlar rivojlansa, bu a’zolar jiddiy zararlanadi. Shu sababli homiladorlik toksikozini imkon qadar erta davolash kerak. Bu nafaqat ayolning holatini yaxshilaydi, balki ichki a’zolarning zararlanishining oldini oladi.

Toksikoz sababli kuzatiladigan suvsizlanish qon quyuqlashishiga olib keladi, bu esa tromboz xavfini oshiradi. Qonning quyuqlashishi natijasida qon tomirlarda tromb (qon quyqalari) hosil bo‘lishi va muhim organlarga qon yetib borishini buzishi mumkin. Buni oldini olish uchun homilador ayollarga ko‘p suyuqlik ichish tavsiya etiladi (tez-tez va oz-ozdan). Agar ko‘p ichish qusish refleksini chaqirsa, organizmni suvsizlanishdan saqlash uchun tomir ichiga tomchilab suyuqlik yuboriladi.

Turlari

Toksikoz quyidagi klinik shakllarda namoyon bo‘lishi mumkin:

• Homiladorlikdagi qusish – bu patologiyaning eng keng tarqalgan ko‘rinishi.
• So‘lak ajralishining kuchayishi (sialoreya) – kuniga 1 litr va undan ortiq so‘lak yo‘qotilishi.
• Dermatoz – teri shikastlanishi (toshmalar, qichishish).
• Tetaniya – mushaklarning tutqanoqli qisqarishlari.

Belgilari

Ko‘ngil aynishi va qusish homiladorlikning normal belgilaridan hisoblanadi. Biroq, toksikozda ushbu simptomlar patologik tus oladi. Normal homiladorlik va toksikoz o‘rtasidagi farq ushbu belgilar qanchalik kuchli ekanligida.

Agar homiladorlik normal kechsa:

• Ko‘ngil aynishi odatda faqat ertalab kuzatiladi.
• Qusish epizodlari kuniga 1-2 martadan oshmaydi.
• Homilador ayolning umumiy holati yaxshi bo‘ladi.
• Bu holatlar 12-13 haftaga kelib o‘z-o‘zidan yo‘qoladi (yo‘ldosh to‘liq shakllangandan keyin).

Agar qusish patologik tus olsa:

• Kuniga 2 martadan ko‘proq takrorlanadi.
• Ishtaha yomonlashadi.
• Ta’m va hid sezish o‘zgaradi.
• Umumiy holsizlik paydo bo‘ladi.
• Og‘ir holatlarda tana vazni kamayishi mumkin.

Agar toksikoz og‘irlashib, tana vazni kamayishi yoki umumiy ahvol yomonlashishi kuzatilsa, shifokorga murojaat qilish kerak.

Sabablari

Hozirgi kungacha homiladorlik toksikozining aniq sabablari to‘liq aniqlanmagan. Tadqiqotchilar bu holat onaning organizmi tomonidan trofoblast (kelajakdagi yo‘ldosh) noto‘g‘ri qabul qilinishi bilan bog‘liq deb hisoblashadi. Natijada, bachadondan noto‘g‘ri impulslar markaziy asab tizimining chuqur tuzilmalari (subkortikal tuzilmalar)ga uzatiladi va ular qo‘zg‘alish holatiga o‘tadi. Ushbu tuzilmalarda qusish markazi, shuningdek nafas olish, so‘lak ajralishi, qon tomirlari tonusi va boshqa muhim jarayonlarni boshqaruvchi markazlar joylashgan. Shu sababli, homiladorlikning erta toksikozi nafaqat qusish bilan cheklanmaydi, balki quyidagi belgilar ham kuzatilishi mumkin:

• Ko‘ngil aynishi
• So‘lak ajralishining ortishi
• Tez-tez nafas olish va yurak urishi
• Qon tomir spazmi tufayli terining oqarishi

Homiladorlikning birinchi yarmida toksikoz rivojlanish xavfini oshiruvchi omillar:

1. Jinsiy a’zolarning yallig‘lanish kasalliklari – bu homila tuxumining retseptorlar tomonidan noto‘g‘ri qabul qilinishiga olib keladi.
2. Gormonal muvozanat buzilishlari.
3. Ko‘p homilali homiladorlik (egizak yoki undan ko‘p).
4. Ovqat hazm qilish tizimining surunkali kasalliklari.
5. Homiladorlik davrida tanadagi vazn yetishmovchiligi.
6. Surunkali stress.
7. Charchoq va haddan tashqari zo‘riqish.

Agar ayolda ushbu xavf omillaridan bir yoki bir nechtasi mavjud bo‘lsa, u toksikozni og‘ir shaklda o‘tkazishi ehtimoli yuqori bo‘ladi.

Tashxislash

Homilador ayolni toksikoz bo‘yicha tekshirish dasturi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• Obyektiv tekshiruv (umumiy ko‘rik).
• Yurak urish tezligi (puls) va qon bosimini aniqlash.
• Vazn va bo‘y o‘lchash.
• Umumiy qon tahlili.
• Umumiy siydik tahlili.
• Ketonuriya (siydikda keton tanachalarini aniqlash).
• Qon plazmasining biokimyoviy tahlili.
• Qonning ivish ko‘rsatkichlarini baholash (koagulogramma).
• Homiladorlik muddatiga qarab kichik chanoq sohasining ultratovush tekshiruvi (UTT).

Olingan natijalar asosida shifokor diagnoz qo‘yadi va toksikoz og‘irlik darajasini aniqlaydi.

Toksikozning og‘irlik darajalari:

1. Yengil daraja

• Qusish kuniga 5 martadan oshmaydi.
• Ko‘ngil aynishi deyarli doim mavjud.
• Oz miqdorda vazn kamayishi va yengil holsizlik kuzatilishi mumkin.
• Suvsizlanish minimal, siydik ajralishi me’yorda.
• Qon va siydik tahlillarida jiddiy o‘zgarishlar kuzatilmaydi.

2. O‘rtacha og‘irlik darajasi

• Qusish kuniga 10 martagacha yetadi.
• Moddalar almashinuvida sezilarli buzilishlar paydo bo‘ladi.
• Siydikda keton tanachalari aniqlanadi, ular organizmni zaharlaydi.
• Ayol kuchli holsizlik, tana haroratining biroz ko‘tarilishi (subfebril isitma) bilan qiynaladi.
• Suvsizlanish kuchayadi, natijada:
  • Terining qurishi
  • Yurak urishining tezlashishi
  • Qon bosimining pasayishi kuzatiladi.
• Homilador ayol birinchi uch oy ichida 3-5 kg vazn yo‘qotishi mumkin.

3. Og‘ir daraja

• Qusish deyarli tinmaydi.
• Jiddiy intoksikatsiya va og‘ir suvsizlanish rivojlanadi.
• Bu shakl juda kam uchraydi, lekin ona va bola hayoti uchun xavf tug‘dirishi mumkin.
• Jigar va buyrak faoliyati buzilishi ehtimoli yuqori, bu qonning biokimyoviy tahlilida aks etadi.

Agar toksikoz og‘irlashsa, shifokor tomonidan zudlik bilan davolash choralari ko‘rilishi kerak.