29.03.2024

Tibbiyot24.uz

Tibbiyot Sayti

Katalepsiya haqida – sababi, belgilari, tasnifi, tashxislash, davolash va oldini olish

Katalepsiya – ideomotor hodisa bo’lib, u yuqori moslashuvchanlik bilan mustaqil ravishda harakatlana olmaslik va kuch sarflamasdan uzoq vaqt davomida o’z pozitsiyasini saqlab turish qobiliyati bilan tavsiflanadi. Narkolepsiya, isteriya, shizofreniyaning katatonik shakli bilan rivojlanadi, gipnozli uyqu davrida qayta tiklanadi. Bu kuchlanish, mushaklarning qattiqlashishi, issiqlik va og’riqqa sezgirlikning deyarli to’liq yo’qolishi bilan namoyon bo’ladi. Diagnostika anamnez ma’lumotlarini to’plash, nevrologning tekshiruvi, psixiatr bilan suhbatni o’z ichiga oladi. Katalepsiya xurujlarini bartaraf etish uchun asosiy kasallik davolanadi, tanani idrok bilan nazorat qilish qobiliyatini kuchaytiradigan psixoterapiya usullari qo’llaniladi.

Umumiy ma’lumot

Yunoncha «katalepsiya» atamasi so’zma-so’z «ushlash», «tutib turish» degan ma’noni anglatadi. Sindromning yana bir keng tarqalgan nomi – mumsimon moslashuvchanlik. Epidemiologik ko’rsatkichlar past bo’lib, erkaklar va ayollarning taxminan teng nisbati bo’lgan aholida 0,018-0,02% ni tashkil qiladi. Kataleptik holat nafaqat odamlarda, balki barcha umurtqali hayvonlarda ham kuzatiladi, shuning uchun uni biologik maqsadga muvofiq reaktsiya deb hisoblash mumkin. Hayvonlarda bu hayot uchun xavfli vaziyatlarda yuzaga keladi, passiv-mudofaa xatti-harakatlarining keng tarqalgan shaklidir – muzlash, vegetativ funktsiyalarni to’xtatish o’limga taqlid qilishdir, bu dushman hujumi ehtimolini kamaytiradi, shuningdek, tanani mumkin bo’lgan haqiqiy hayotga tayyorlaydi.

Sabablari

Mumli moslashuvchanlikning qo’zg’atuvchi omili uzoq davom etadigan stress, kuchli his-tuyg’ular – hayajon, qo’rquv, g’azabdir. Katalepsiya nevrologik va ruhiy kasalliklar fonida rivojlanadi, ma’lum psixologik xususiyatlarga ega bo’lgan gipnoz holatida sun’iy ravishda qo’zg’atiladi. Hurujning sabablari quyidagilar bo’lishi mumkin:

  • Katatonik shizofreniya. Kasallikning ushbu shaklining tipik belgilari o’zgaruvchan qo’zg’alish va stupordir. Katatonik stupor bilan katalepsiya paydo bo’lishi mumkin.
  • Miyacha kasalliklari. Sindromning sababi nevrologik patologiyalar bo’lib, ularda yarimsharlar peshona bo’lagi va miyacha o’rtasidagi aloqalar bloklanadi. Bunday buzilishlar jarohatlardan keyin o’smalar bilan aniqlanadi.
  • Isterik nevroz. Katalepsiya isterik stupor bilan sodir bo’ladi. Ko’pincha ayollarda uchraydi.
  • Dori-darmonlarni qabul qilish. Dofamin faolligini bloklaydigan va kamaytiradigan katta dozalarda dori vositalarini qo’llash natijasida dorivor katalepsiya rivojlanadi. Misol uchun, galoperidol, triftazinni qo’llashdan keyin patologik moslashuvchanlik kuzatiladi.
  • «Taklif bilan». Irodasi zaif, qaram, retseptiv odamlar gipnozga va unda hosil bo’lgan ta’sirga ko’proq moyil bo’ladi. Katalepsiya belgilari butun tanaga yoki tananing qismlariga tarqaladi.
  • Narkolepsiya 1-turi. Gipersomniyaning ushbu varianti (uyqu buzilishi) bilan katalepsiya o’ziga xos alomat sifatida qabul qilinadi. Kasallik boshlanganidan bir yil o’tgach hosil bo’ladi.

Patogenezi

Kataleptik holatlar kelib chiqishi jihatidan har xil bo’lib, qo’zg’atuvchi emotsional holat, markaziy asab tizimidagi funktsional va tarkibiy o’zgarishlar, gipnozchining signallari bo’lishi mumkin. Sindrom rivojlanishining «umumiy yakuniy yo’li» korteks, retikulyar shakllanish va bazal yadrolarning nisbiy deaktivatsiyasi bilan mushak ohangini modulyatsiya qilish uchun faollashtirilgan subkortikal tizimlardir. Tananing muvozanati saqlanadi, lekin harakat ixtiyori yo’qoladi. So’nggi tadqiqotlarga ko’ra, yuqori o’rta miyada kaudal gipotalamus va tegmentumning shikastlanishi katalepsiyaga o’xshash sindromni keltirib chiqaradi.

Mushaklar tonusi saqlanadi, vosita harakatlarining murakkab innervatsiyasi buziladi. Bu uyquchanlik, motorning kechikishi, berilgan pozalarda muzlash bilan namoyon bo’ladi. Hujum bir vaqtning o’zida rivojlanmaydi, patologik o’zgarishlar asta-sekin yuqori servikal mintaqaga, qo’llarga tarqaladi, so’ngra pastki tanaga o’tadi. Teskari tartib kamroq tarqalgan. Chiqish hujumning boshlanishiga teskari yo’nalishda sodir bo’lishi mumkin. Ko’pgina bemorlarda davomiylik 1 daqiqadan bir necha soatgacha davom etadi, ammo katalepsiya bir necha hafta davom etadigan holatlar mavjud.

Belgilari

Kataleptik hujum bilan mushaklarning kuchlanishi kuchayadi, og’riq va harorat o’zgarishiga sezuvchanlik pasayadi, oyoq-qo’llarni harakatlantirish va harakat qilish qobiliyati yo’qoladi. Bemor ko’radi, eshitadi, tushunadi, lekin atrofda sodir bo’layotgan narsalarga munosabat bildira olmaydi. Puls, yurak urishi va boshqa avtonom reaktsiyalar sezilarli darajada sekinlashadi, bu esa boshqalarni o’limga olib keladi. Mushaklar teginishda qattiqlikni his qiladi, ammo xiralik yo’q. Oyoq-qo’llar va magistralning holati tashqi harakatlar bilan osongina o’zgartiriladi. Hujum davomida poza saqlanib qoladi.

Ba’zi hollarda bemorda affektiv, delusional buzilishlar va gallyutsinatsiyalar ham bo’lishi mumkin. Ko’pincha katalepsiya exopraksiya (imo-ishoralarning beixtiyor takrorlanishi), negativizm (so’rovlarga qarshilik va keskin o’zgarish), exofaziya (so’zlarni, iboralarni takrorlash), verbigeratsiya (bir xil so’zlarni, jumlalarni tinimsiz talaffuz qilish), stereotipiya (maqsadsiz harakatlarning doimiy takrorlanishi) bilan birga keladi.  Hujumdan tiklangandan so’ng, bemor hissiy hayajonni boshdan kechiradi – yig’lash, qichqiriq.

Asoratlari

Katalepsiyaning og’ir holatlari delusional va gallyutsinatsiya kasalliklari bilan murakkablashadi. Hujum paytida bemorlarda ongning xiralashishi kuzatiladi, qoida tariqasida – aldangan fantastik tasvirlar va g’oyalar oqimi bilan oneiroid. Gallyutsinatsiyalar ma’lum bir ketma-ketlikda paydo bo’lib, to’liq rasmni yaratadi, mazmunan to’liq. O’tkir holatdan so’ng, amneziya odatda haqiqiy voqealar uchun qayd etiladi, ammo bemorlar o’zlarining holatini juda aniq tasvirlaydilar. Uzoq muddatli kataleptik tutilishlarning asoratlari vegetativ buzilishlar natijasida yuzaga keladi. Bosh og’rig’i, bosh aylanishi, uyqu va ovqat hazm qilish buzilishi rivojlanadi.

Tashxislash

Katalepsiya diagnostikasi psixiatr va nevrolog tomonidan amalga oshiriladi. Mumning moslashuvchanligi hujumlari aniqlangan asosiy tashxis bilan paydo bo’lishi yoki mutaxassisga dastlabki tashrif uchun sabab bo’lishi mumkin. Diagnostika muolajalarining ko’lami ushbu omilga qarab belgilanadi. Kompleks tekshiruv quyidagilarni o’z ichiga oladi:

  • Surishtiruv. Suhbat bemor, qarindoshlari bilan olib boriladi. Shifokor anamnestik ma’lumotlarni to’playdi, simptomlarni aniqlaydi. Bemor bilan muloqot qilishda mutaxassis samarali aloqa qilish qobiliyatini, muhim qobiliyatlarning xavfsizligini va intellektual funktsiyalarni aniqlaydi.
  • Kuzatuv. Xulq-atvor va hissiy og’ishlarni baholash bemorning maslahati va uning kasalxonada bo’lishi paytida amalga oshiriladi. Ko’pincha, shifokor hujumning rivojlanishi paytida bevosita ishtirok etishga muvaffaq bo’ladi.
  • Nevrologik tekshiruv. Dastlabki tashxis vaqtida testlar nevrologik patologiyani katalepsiyaning mumkin bo’lgan sababi sifatida aniqlashi mumkin. Hujum paytida bemorni tekshirish og’riq va harorat sezuvchanligining pasayishini, refleksli javoblarni blok qilishni, plastisitni saqlab qolish bilan mushaklarning gipertonikligini tasdiqlaydi.

Asosiy tashxis qo’yilganda, psixodiagnostika, markaziy asab tizimining instrumental tadqiqotlari, laboratoriya qon va siydik sinovlari qo’shimcha ravishda belgilanishi mumkin. Ob’ektiv usullarning ma’lumotlari katalepsiyani keltirib chiqaradigan kasallikni aniqlashga va patologiyani boshqa motor funktsiyalari sindromlari bilan farqlashga imkon beradi.

Davolash

Katalepsiyani yo’q qilish yetakchi kasallik – katatonik shizofreniya, isterik nevroz, narkolepsiya, o’smalar va miya shikastlanishining oqibatlarini davolashning bir qismidir. To’g’ri tanlangan usullar bilan hujumlarning chastotasi va davomiyligi kamayadi. Sindrom uchun maxsus davolash quyidagilarni o’z ichiga oladi:

  • Interaktiv tasavvurlar. Tasavvur bilan ishlashga asoslangan psixoterapevtik texnika. Bemor mushaklarning holatini yaxshiroq his qilish, ularni nazorat qilish jarayonidan xabardor bo’lish qobiliyatini o’rganadi. Keyin ijobiy tasvir yaratiladi, bu orqali harakatlar va harakatlar ustidan nazorat rivojlanadi, bu esa katalepsiya hujumining oldini olishga imkon beradi.
  • Dori-darmonlar bilan tuzatish. Dorilar mavjud hissiy va xulq-atvor anormalliklarini hisobga olgan holda shifokor tomonidan individual ravishda tanlanadi. Soqchilikni to’xtatish uchun psixostimulyatorlar, antidepressantlar, antipsikotiklar qo’llaniladi.
  • Oilaviy maslahat. Oila a’zolarining vazifasi bemor uchun hissiy qulaylik va jismoniy xavfsizlikni ta’minlashdir. Maslahatlashuvlarda qarindoshlarga kasallikning o’ziga xos xususiyatlari, katalepsiya bilan kurashish tartibi haqida gapiriladi. Siz tahqirlay olmaysiz, bemorni kamsita olmaysiz, potentsial xavfli ishlarni bajarayotganda (pishirish, ko’chani kesib o’tish) qarovsiz qoldirolmaysiz. G’ayritabiiy holatda muzlashda siz tanaga qulay holatni berishingiz kerak, hujum oxirigacha yaqin turing.

Prognoz va profilaktika

Katalepsiyaning prognozi asosiy patologiyani muvaffaqiyatli davolash, kognitiv funktsiyalarni saqlab qolish va tanqidiy fikrlash qobiliyati bilan qulaydir. Bunday sharoitda interfaol tasvirlash usuli samarali bo’lib, tutilishlarning ixtiyoriy ravishda oldini olish ko’nikmalarini rivojlantiradi. Muayyan profilaktika choralari mavjud emas, uning asosida yuzaga keladigan ruhiy va nevrologik kasalliklarni o’z vaqtida tashxislash va davolash yordamida katalepsiya ehtimolini kamaytirish mumkin.

Энг сифатли қора седана ёғи капсуласи

🔹Кўпчиликнинг қийнайдиган гипертонияни олдини олишда;

🔹Қандли диабетга қарши курашишда;

🔹Ревматизм ва бўғим касалликларининг олдини олишда;

🔹Жигар ва буйрак муаммолардан халос этишда;

🔹Турли бактерия, вирус, шамоллаш ва гриппнинг олдини олишда;

🔹 Aллергия, инсон организмида яшаб, соғлом ривожланишга йўл қўймайдиган паразитлардан халос бўлишда;

🔹Иммунитетингизни бақувват қилиб, чарчоқ, ҳолсизлик, уйқусизлик ва ҳазим қилиш тизимини яхшилашда яқиндан кўмаклашади.

Боғланиш ва тўлиқ маълумот

Тел : +998 99 842 88 86

Телеграм : @al_hadaya_2

Расмий саҳифа : www.alhadaya.uz

42620cookie-checkKatalepsiya haqida – sababi, belgilari, tasnifi, tashxislash, davolash va oldini olish