Koksartroz kasalligi haqida ma’lumot – sababi, turlari, belgilari, asoratlari, davolash va profilaktikasi

Koksartroz kasalligi (deformatsiyali artroz, son qo’shma osteoartriti) degenerativ-distrofik kasallik bo’lib, asosan o’rta va keksa yoshdagi odamlarda uchraydi. Koksartroz bir necha yil davomida asta-sekin rivojlanadi. U og’riq va qo’shilishda harakatlanishning cheklanishi bilan birga keladi. Keyingi bosqichlarda son mushaklarining atrofiyasi va oyoq-qo’llarining qisqarishi kuzatiladi. Koksartrozni turli xil omillar, shu jumladan travma, tug’ma patologiya, o’murtqa ustunning patologik egriligi (kifoz, skolioz), bo’g’imning yallig’lanishli va yallig’lanishsiz kasalliklari qo’zg’atishi mumkin. Irsiy moyillik mavjud. Ba’zida koksartroz hech qanday sababsiz paydo bo’ladi. Bu ham bir tomonlama, ham ikki tomonlama bo’lishi mumkin. Kurs progressive bo’ladi.

Ortopediya va travmatologiyada koksartroz eng keng tarqalgan artrozlardan biridir. Uning rivojlanishining yuqori darajasi kestirib, bo’g’imdagi sezilarli yuk va tug’ma patologiya – qo’shma displazi keng tarqalganligi bilan bog’liq. Ayollar koksartrozdan erkaklarnikiga qaraganda bir oz ko’proq azob chekishadi.

Son anatomiyasi

Son qo’shilishi ikki suyak tomonidan hosil bo’ladi: iliyum va femur. Femur boshi iliumning asetabulum bilan artikulyatsiya qilib, o’ziga xos «menteşe» hosil qiladi. Harakat paytida asetabulum harakatsiz bo’lib qoladi va femurning boshi kestirib, egiluvchanligi, kengayishi, o’g’irlanishi, qo’shilishi va aylanish harakatlarini ta’minlab, turli yo’nalishlarda harakatlanadi.

Harakat paytida suyaklarning bo’g’im yuzalari asetabulum bo’shlig’ini va femur boshini qoplagan silliq, elastik va kuchli gialin xaftaga tufayli bir-biriga nisbatan erkin siljiydi. Bundan tashqari, gialin xaftaga zarbani yutuvchi funktsiyani bajaradi va harakat va yurish paytida yukni qayta taqsimlashda ishtirok etadi.

Bo’g’im bo’shlig’ida oz miqdordagi qo’shma suyuqlik mavjud bo’lib, u soqol vazifasini bajaradi va gialin xaftaga oziqlanishni ta’minlaydi. Bo’g’im zich va bardoshli kapsula bilan o’ralgan. Kapsulaning ustida, katta femoral va gluteal mushaklar mavjud bo’lib, ular bo’g’imdagi harakatni ta’minlaydi va gialin xaftaga bilan birga, muvaffaqiyatsiz harakatlar paytida qo’shimchani shikastlanishdan himoya qiluvchi amortizatorlardir.

Koksartroz rivojlanish mexanizmi

Koksartroz bilan qo’shma suyuqlik qalinlashadi va yopishqoq bo’ladi. Gialinli xaftaga tushadigan sirt quriydi, silliqligini yo’qotadi va yoriqlar bilan qoplanadi. Vujudga kelgan pürüzlülük tufayli, xaftaga doimiy ravishda harakat paytida bir-biriga shikast etkazadi, bu ularning inceltilmesine olib keladi va qo’shilishdagi patologik o’zgarishlarni kuchaytiradi.

Koksartroz o’sishi bilan suyaklar deformatsiyani boshlaydi, bosimning ko’tarilishiga «moslashadi». Bo’g’im zonasidagi metabolizm yomonlashadi. Koksartrozning keyingi bosqichlarida kasal oyoq-qo’llarining mushaklari aniq atrofiyasi mavjud.

Koksartroz rivojlanishining sabablari

Birlamchi koksartroz (noma’lum sabablarga ko’ra kelib chiqadi) va ikkilamchi koksartroz (boshqa kasalliklar natijasida rivojlangan) mavjud.

Ikkilamchi koksartroz quyidagi kasalliklardan kelib chiqishi mumkin:

• Son qo’shilish displazi.
• Perthes kasalligi.
• Femur boshining aseptik nekrozi.
• Yuqumli jarohatlar va yallig’lanish (masalan, son bo’g’imining artriti).
• Kechiktirilgan jarohatlar (shikastlanish joylari, son suyaklari, tos suyagi singan joylari).

Koksartroz bir tomonlama va ikki tomonlama bo’lishi mumkin. Birlamchi koksartrozda umurtqa pog’onasi (osteoxondroz) va tizza bo’g’imining (gonartroz) qo’shma zararlanishi ko’pincha kuzatiladi.

 Koksartrozni rivojlanish ehtimolini oshiradigan omillarga quyidagilar kiradi.

• Qo’shimchadagi doimiy ravishda kuchayib boradigan stress. Ko’pincha sportchilar va ortiqcha vaznli odamlarda uchraydi.
• Qon aylanishining buzilishi, gormonal o’zgarishlar, metabolik kasalliklar.
• Orqa miya patologiyasi (kifoz, skolioz) yoki oyoq (tekis oyoq).
• Qariyalar va qarilik yoshi.
• harakatsiz turmush tarzi.

O’z-o’zidan koksartroz meros qilib olinmaydi. Shu bilan birga, ba’zi xususiyatlar (metabolik kasalliklar, skeletning tuzilish xususiyatlari va xaftaga tushadigan to’qimalarning zaifligi) bolaga ota-onadan meros bo’lib o’tishi mumkin. Shuning uchun koksartroz bilan og’rigan qon qarindoshlari ishtirokida kasallikning boshlanishi ehtimoli biroz oshadi.

Koksartrozning belgilari va darajasi

Koksartrozning asosiy alomatlariga bo’g’im, son, tizza va bo’g’imlarda og’riq kiradi. Shuningdek, koksartroz bilan harakatlarning qattiqligi va bo’g’imning qattiqligi, yurishning buzilishi, oqsoqlanish, son mushaklari atrofiyasi va shikastlanish tomonida oyoq-qo’lning qisqarishi kuzatiladi. Koksartrozning o’ziga xos belgisi bu o’g’irlanishning cheklanganligi (masalan, bemor «astride» ga o’tirishga qiynaladi).

Muayyan belgilarning mavjudligi va ularning zo’ravonligi koksartrozning bosqichiga bog’liq. Koksartrozning birinchi va doimiy belgisi og’riqdir.

1-darajali koksartroz bilan bemorlar jismoniy kuchdan so’ng paydo bo’ladigan vaqti-vaqti bilan og’riqdan shikoyat qilishadi (uzoq vaqt davomida yugurish yoki yurish). Og’riq og’riyotgan joylarda, kamroq sonda yoki tizzada joylashgan. Odatda dam olishdan keyin yo’qoladi. 1-darajali koksartroz bilan yurish buzilmaydi, harakatlar to’liq saqlanib qoladi va mushak atrofiyasi yo’q.

1-darajali koksartroz bilan og’rigan bemorning rentgenogrammasida engil ifodalangan o’zgarishlar aniqlanadi: qo’shma bo’shliqning mo»tadil notekis torayishi, shuningdek asetabulumning tashqi yoki ichki qirrasi atrofida suyak o’sishi suyak suyagi va bo’yni.

2-darajali koksartroz bilan og’riqlar kuchayib boradi, ko’pincha dam olish paytida paydo bo’ladi, son va qin sohalarida nurlanadi. Jiddiy jismoniy zo’riqishlardan so’ng, koksartroz bilan og’rigan bemor oqsoqlana boshlaydi. Qo’shimchada harakatlanish doirasi kamayadi: o’g’irlash va sonning ichki aylanishi cheklangan.

2-darajali koksartrozli rentgen tasvirlarida qo’shma bo’shliqning sezilarli darajada notekis torayishi aniqlanadi (normal balandlikning yarmidan ko’pi). Femur boshi biroz yuqoriga siljiydi, deformatsiyalanadi va kattalashadi va uning konturlari notekis bo’ladi. Ushbu darajadagi koksartroz bilan suyak o’sishi nafaqat asetabulumning ichki qismida, balki tashqi chetida ham paydo bo’ladi va xaftaga tushadigan labdan tashqariga chiqadi.

3-darajali koksartroz bilan og’riqlar doimiy bo’lib qoladi, bemorlarni nafaqat kunduzi, balki kechasi ham bezovta qiladi. Yurish qiyin, harakat paytida bemor koksartroz bilan qamishdan foydalanishga majbur bo’ladi. Qo’shimchada harakatlanish keskin cheklangan, dumba, son va pastki oyoq mushaklari atrofiyalangan. Sonning abduktor mushaklarining zaifligi tos suyagining old tekislikda og’ishiga va og’riqli tomondan oyoq-qo’llarining qisqarishiga sabab bo’ladi. Natijada paydo bo’lgan qisqarishni qoplash uchun koksartroz bilan og’rigan bemor yurish paytida tanani ta’sirlangan tomonga buradi. Shu sababli, tortishish markazi o’zgaradi, kasallik qo’shimchasidagi yuk keskin ortadi.

3-darajali koksartrozli rentgenografiyalarda qo’shma bo’shliqning keskin torayishi, femur boshining aniq kengayishi va ko’p suyak o’sishi aniqlanadi.

Koksartrozning diagnostikasi

Ortopedik tekshiruv

Rentgen

Bo’g’im ultratovush tekshiruvi.

Koksartrozni davolash

Davolash usullari kasallik belgilari va bosqichiga bog’liq.

1 va 2 bosqichlarda konservativ terapiya amalga oshiriladi: dori terapiyasi.

Punktsiya usuli bilan kislorodli terapiya

Kondroprotektorlarni kiritish bilan qo’shma punktsiya.

«Magnetoterapiya PMT QS» statsionar italiyalik qurilmada magnetoterapiya.

«Sonoplus 490» ultratovush qurilmasidagi ultratovush terapiyasi (Gollandiya), dori vositalarining chuqurroq kirib borishini ta’minlaydi.

Yuqori tonnali terapiya: nemis olimlarining so’nggi ishlanmasi – bu noyob 2 kanalli «Hi-Top 2 touch» qurilmasi (Germaniya).

Quruq gidromassaj: «Wellsystem medical plus» moslamasida (Germaniya) – suvning gidravlik ta’siri bemorning tanasi bilan bevosita aloqa qilmasdan oqadi.

Keyingi bosqichlarda (3-darajali koksartroz bilan) operatsiya qo’llaniladi – vayron qilingan qo’shimchani endoprotez bilan almashtirish. Koksartroz uchun endoprostetik jarrohlik to’liq tekshiruvdan so’ng, umumiy behushlik ostida amalga oshiriladi. Tikmalar 14-kuni olib tashlanadi, shundan so’ng bemor ambulatoriya davolanishi uchun bo’shatiladi.

Markaz mutaxassislari tomonidan bemorlarni reabilitatsiya qilish dasturi ishlab chiqilgan.

95% hollarda koksartroz uchun qo’shma almashtirish operatsiyasi oyoq-qo’llar funktsiyasini to’liq tiklashni ta’minlaydi. Bemorlar ishlashi, faol harakatlanishi va hatto sport bilan shug’ullanishi mumkin.