Qaltiroq aritmiya (bo’lmachalar fibrilyatsiyasi) haqida ma’lumot – sababi, belgilari, turlari, tekshirish, davolash va oldini olish

Hilpillovchi aritmiya (bo‘lmachalar fibrillyatsiyasi) – yurak ritmining buzilishi bo‘lib, bo‘lmachalarning tez-tez, tartibsiz qo‘zg‘alishi va qisqarishi yoki titrashi, shuningdek bo‘lmacha mushak tolalarining alohida guruhlarida fibrillyatsiya kuzatilishi bilan xarakterlanadi. Hilpillovchi aritmiyada yurak qisqarishlari soni minutiga 350-600 tagacha yetishi mumkin. Hilpillovchi aritmiyaning uzoq davom etuvchi paroksizmi (48 soatdan ortiq) tromb hosil bo‘lishi va ishemik insult xavfini oshiradi. Hilpillovchi aritmiyaning doimiy shaklida esa surunkali qon aylanish yetishmovchiligining keskin zo‘rayishi kuzatilishi mumkin.

Umumiy ma’lumot

Hilpillovchi aritmiya (bo‘lmachalar fibrillyatsiyasi) – yurak ritmining buzilishi bo‘lib, bo‘lmachalarning tez-tez, tartibsiz qo‘zg‘alishi va qisqarishi yoki bo‘lmacha mushak tolalarining alohida guruhlarining titrashi bilan kechadi. Hilpillovchi aritmiyada yurak qisqarishlari soni minutiga 350-600 tagacha yetadi. Hilpillovchi aritmiyaning uzoq davom etuvchi (48 soatdan ortiq) xurujida tromb hosil bo‘lishi va ishemik insult xavfi ortadi. Hilpillovchi aritmiyaning doimiy shaklida surunkali qon aylanish yetishmovchiligining tez rivojlanishi kuzatilishi mumkin.

Hilpillovchi aritmiya ritm buzilishlarining eng ko‘p uchraydigan turlaridan biri hisoblanib, aritmiya tufayli kasalxonaga yotqizilgan bemorlarning 30 foizini tashkil etadi. Hilpillovchi aritmiyaning tarqalishi yosh ortishi bilan ko‘payib boradi: u 60 yoshgacha bo‘lgan bemorlarning 1 foizida va 60 yoshdan oshgan bemorlarning 6 foizidan ko‘prog‘ida uchraydi.

Sabablari

Yurak kasalliklari ham, boshqa a’zolar xastaliklari ham hilpillovchi aritmiyaning rivojlanishiga sabab bo‘lishi mumkin. Ko‘pincha hilpillovchi aritmiya miokard infarkti, kardioskleroz, revmatik yurak nuqsonlari, miokardit, kardiomiopatiyalar, qon bosimining oshishi va og‘ir yurak yetishmovchiligi bilan birga kechadi. Ba’zida bo‘lmachalar fibrillyatsiyasi qalqonsimon bez faoliyatining ortishi, adrenomimetiklar, yurak glikozidlari, alkogol bilan zaharlanish natijasida yuzaga keladi, shuningdek asab-ruhiy zo‘riqishlar, qonda kaliy miqdorining kamayishi tufayli ham rivojlanishi mumkin.

Bundan tashqari, idiopatik hilpillovchi aritmiya ham uchraydi, uning sabablari eng sinchkovlik bilan o‘tkazilgan tekshiruvlarda ham aniqlanmay qoladi.

Patogenezi

Bo‘lmachalar titrashi – bu to‘g‘ri muvofiqlashtirilgan bo‘lmacha ritmini saqlab qolgan holda bo‘lmachalarning tezlashgan (daqiqasiga 200-400 gacha) qisqarishidir. Bo‘lmachalar titrashida miokard qisqarishlari deyarli tanaffussiz birin-ketin keladi, diastolik pauza deyarli bo‘lmaydi, bo‘lmachalar bo‘shashmaydi, ko‘p vaqt sistola holatida bo‘ladi. Bo‘lmachalarning qon bilan to‘lishi qiyinlashadi, binobarin, qorinchalarga qon kelishi ham kamayadi.

Bo‘lmachalar pirpirashida (fibrillyatsiyasida) mushak tolalarining alohida guruhlari qisqaradi, natijada bo‘lmachaning muvofiqlashtirilgan qisqarishi bo‘lmaydi. Atrioventrikulyar birikmada ko‘p miqdorda elektr impulslari to‘planadi: ularning bir qismi ushlanib qoladi, boshqalari qorinchalar miokardiga tarqaladi va ularni turli ritmda qisqarishga majbur qiladi. Qorinchalar qisqarishining chastotasiga ko‘ra hilpillovchi aritmiyaning taxisistolik (qorinchalar qisqarishi daqiqasiga 90 va undan ko‘p), normosistolik (qorinchalar qisqarishi daqiqasiga 60 dan 90 gacha), bradisistolik (qorinchalar qisqarishi daqiqasiga 60 dan kam) shakllari farqlanadi.

Hilpillovchi aritmiya paroksizmi paytida qorinchalarga qon quyilishi (bo‘lmacha qo‘shimchasi) sodir bo‘lmaydi. Bo‘lmachalar samarasiz qisqaradi, shuning uchun diastola paytida qorinchalar ularga erkin oqib keladigan qon bilan to‘liq to‘ldirilmaydi, natijada vaqti-vaqti bilan qonning aorta tizimiga chiqishi sodir bo‘lmaydi.

Bo‘lmacha-qorincha bog‘lanishlari orqali qorinchalarga har 2-chi, 3-chi yoki 4-chi impulslar kelishi mumkin, bu to‘g‘ri qorincha ritmini ta’minlaydi – bu bo‘lmachalarning to‘g‘ri tebranishi. Bo‘lmacha-qorincha o‘tkazuvchanligi buzilganda qorinchalarning tartibsiz qisqarishi kuzatiladi, ya’ni bo‘lmachalar titrashining noto‘g‘ri shakli rivojlanadi.

Klassifikatsiyasi

Hilpillovchi aritmiyani tasniflashga zamonaviy yondashuv klinik kechish xarakteri, etiologik omillar va elektrofiziologik mexanizmlarni o‘z ichiga oladi.

Hilpillovchi aritmiyaning doimiy (surunkali), cho’ziluvchi va o‘tib ketuvchi (paroksizmal) turlari farqlanadi. Paroksizmal shaklida xuruj ko‘pi bilan 7 sutka, odatda 24 soatdan kamroq davom etadi. Cho’ziluvchi va surunkali hilpillovchi aritmiya 7 kundan ortiq davom etadi, surunkali shakli elektr kardioversiyaning samarasizligi bilan belgilanadi. Hilpillovchi aritmiyaning paroksizmal va persistirlanuvchi shakllari qaytalanuvchi bo‘lishi mumkin.

Birinchi marta aniqlangan hilpillovchi aritmiya xuruji va takrorlanuvchi (bo‘lmachalar fibrillyatsiyasining ikkinchi va keyingi epizodlari) farqlanadi. Hilpillovchi aritmiya ikki turdagi bo‘lmachalar aritmiyasi bilan kechishi mumkin: hilpillovchi va titrovchi aritmiya.