Oligouriya ( siyish , siydik miqdori kamayishi , kam siyish ) haqida – sababi, belgilari, tasnifi, tashxislash, davolash va oldini olish

Oliguriya – siydik chiqarish hajmining pasayishi (24 soat ichida 400 ml dan kam siydik) bilan tavsiflangan patologik holat. Sabablari har xil bo’lishi mumkin – suyuqlikni yetarli darajada iste’mol qilmaslik yoki uzoq muddatli dori-darmonlardan og’ir buyrak kasalligi yoki shokgacha. Oliguriya glomerulyar filtratsiya tezligining pasayishini ko’rsatadi, ya’ni azot almashinuvi mahsulotlarini chiqarishning buzilishi mavjud bo’lib, bu ularning organizmda to’planishiga olib keladi. Tuzatish asosiy kasallikni davolash orqali amalga oshiriladi.

Turlari

Klinik amaliyotda oliguriyani 3 ta katta guruhga bo’lish odatiy holdir:

• Prerenal. Oliguriyaning eng keng tarqalgan varianti. Siydik chiqarishning pasayishi qon ketishi, kuchli takroriy qusish, kuchli diareya va boshqalar natijasida buyrak perfuziyasining buzilishi bilan bog’liq.
• Buyrak. Oliguriya buyrak kasalligidan kelib chiqadi: glomerulonefrit, o’tkir jomcha nekrozi, interstitsial nefrit va boshqalar.
• Buyrakdan keyingi. Kichik hajmdagi diurez siydik yo’llarida urolitioz, ureter stenozi tufayli obstruktsiya bilan bog’liq.

Sabablari

Prerenal sabablar

Ushbu patologiyaning eng keng tarqalgan turi. Siydik qonning buyraklarida filtrlash orqali ishlab chiqariladi, shuning uchun buyrak qon oqimini buzadigan har qanday omil oliguriyaga olib kelishi mumkin. Mexanizmlar har xil bo’lishi mumkin: hujayradan tashqari suyuqlik darajasining pasayishi, aylanma qon hajmining pasayishi (gipovolemiya), umumiy periferik tomir qarshiligining pasayishi yoki buyrak arteriyasining diametri aniq torayishi.

Diurez hajmining keskin pasayishi buyraklarni qon bilan ta’minlashning qo’pol buzilishi bilan siydik chiqarishning to’liq yo’qligiga (anuriya) erishish mumkin. Bemorlarning ko’pchiligida o’z vaqtida davolash bilan diurez ko’rsatkichlarini normallashtirishga erishish mumkin. Prerenal oliguriya quyidagi hollarda rivojlanadi:

• Og’ir suyuqlik yo’qotilishi: oshqozon-ichak trakti orqali (qusish, diareya), teri orqali (keng kuyishlar, kuchli isitma bilan kuchli terlash), katta qon ketish. Oliguriya diuretik preparatlarni ko’p miqdorda qabul qilish bilan paydo bo’lishi mumkin.
• Qon otib berish fraktsiyasining pasayishi bilan yurak kasalligi: miyokard infarkti, dimlanishga aloqador yurak yetishmovchiligi, kardiyomiyopatiyalar, tug’ma yoki orttirilgan yurak nuqsonlari, konstriktiv perikardit.
• Qon tomir tonusining pasayishi: sepsis, shok (kardiogen, travmatik shok).
• Buyrak tomirlarining obstruktsiyasi: buyrak arteriyasi stenozi, fibromuskulyar displaziya, trombotik mikroangiopatiyalar (gemolitik uremik sindrom, trombotik trombotsitopenik purpupa, tarqalgan intravaskulyar koagulyatsiya sindromi).

Renal sabablar

Ushbu shakl buyrak parenximasining zaralanishiga asoslangan bo’lib, uning funktsional holatining keskin pasayishi bilan birga keladi. Bu birlamchi buyrak kasalligi, tizimli yallig’lanish patologiyalarida buyrakning shikastlanishi, boshqa organlarning kasalliklari yoki inson tanasiga nefrotoksik moddalarni kiritish natijasida yuzaga kelishi mumkin.

Oliguriya darajasi kasallikning og’irligiga bog’liq. Diurezning normallashishi davolanishning boshida sodir bo’lishi mumkin, ammo ba’zi hollarda oliguriya bir necha oylik doimiy o’ziga xos terapiyadan keyin juda sekin regressiyaga uchraydi. Buyrak oliguriyasining sabablari quyida keltirilgan:

• O’tkir yoki surunkali glomerulonefrit.
• O’tkir pielonefrit.
• Gidronefroz.
• Buyrakning polikistoz kasalligi.
• O’tkir interstitsial nefrit.
• O’tkir kosachali nekroz.
• Revmatik kasalliklarda nefropatiya: tizimli qizil yuguruk, tizimli skleroderma, tizimli vaskulit.
• Mushak to’qimalarining buzilishi: rabdomioliz, kardiorenal sindrom.
• Nefrotoksik dorilarni qabul qilish: aminoglikozidlar guruhidan antibiotiklar (gentamitsin, neomitsin), steroid bo’lmagan yallig’lanishga qarshi dorilar (analgin, diklofenak), sitostatiklar (siklosporin).
• Rentgen kontrasti vositalarini joriy etish.
• AB0 va Rh tizimiga muvofiq mos kelmaydigan qonni quyish.
• Og’ir metallarning tuzlari bilan zaharlanish: simob, qo’rg’oshin.

Postrenal sabablar

Ushbu turdagi oliguriya siydik yo’llarining obstruktsiyasi holatida yuzaga keladi, ya’ni. siydik chiqishi uchun sezilarli to’siq mavjud bo’lganda. Shunisi e’tiborga loyiqki, oliguriya rivojlanishi uchun obstruktsiya ikki tomonlama bo’lishi kerak yoki bemorda bitta buyrak bo’lishi kerak. Siydik chiqarishning buzilishi siydik pufagi yoki siydik yo’llari darajasida bo’lishi mumkin va toshlar, siydik pufagi sfinkterining disfunktsiyasi, o’simta tomonidan siqilish yoki kengaygan limfa tugunlari tufayli yuzaga kelishi mumkin.

Shuningdek, oliguriya siydik yo’llarining anatomik yaqinida joylashgan organning neoplazmasidan kelib chiqishi mumkin. Oliguriya siydik yo’llaridagi to’siqni olib tashlangandan so’ng deyarli darhol yo’qoladi. Postrenal oliguriyaning eng keng tarqalgan sababi urolitiozdir (siydikda tosh). Boshqa sabablar quyida keltirilgan:

• Quviq shishi.
• Og’ir prostata gipertrofiyasi (adenoma).
• Siydik chiqarish yo’llarining strikturalari.
• Retroperitoneal to’qimalarning fibrozi.
• Limfoma.
• Uretraning torayishi.
• Qorin aortasining anevrizmasi.
• Yo’g’on ichak saratoni.
• Retroperitoneal limfa tugunlarining metastazlari.
• Siydik chiqarishga xalaqit beradigan dori-darmonlarni qabul qilish: antixolinergik antagonistlar (atropin).

Tashxislash

Oliguriya sabablarini aniqlash uchun siz darhol umumiy amaliyot shifokori, nefrolog yoki urologga murojaat qilishingiz kerak. Shifokor bemorni siyish hajmi, boshqa shikoyatlar mavjudligi, ilgari aniqlangan surunkali patologiyalar, dori-darmonlarni qabul qilish haqida batafsil so’raydi. Kasallik tarixi muhim – oliguriya paydo bo’lishidan oldin nima bo’lganligi ko’rsatilgan.

Fizik tekshiruv ham o’tkaziladi: tana haroratini, qon bosimini o’lchash, Pasternatskiy simptomini tekshirish, periferik shishning mavjudligi. Ushbu ma’lumot mutaxassisga etiologik omilni farqlash va diagnostik qidiruvni to’g’ri yo’naltirishga yordam beradi. Buning uchun qo’shimcha tekshiruvlar tayinlanadi:

• Qon testlari. Umumiy qon testida infektsiyalar yoki autoimmun kasalliklar bilan yallig’lanish belgilari qayd etiladi – leykotsitoz va EChTning oshishi. Qonning biokimyoviy tahlilida karbamid, kreatinin, kaliy, C-reaktiv oqsil kontsentratsiyasi ortadi. Tizimli bakterial infektsiyalarda qonda presepsin, prokalsitonin miqdori tekshiriladi. Koagulogrammada ko’pincha giperkoagulyatsiya belgilari topiladi – protrombin vaqti va APTV qisqarishi.
• Siydik testlari. Buyrak oliguriyasi bilan siydik, nefritik yoki nefrotik sindrom belgilari aniqlanadi – proteinuriya, gematuriya, leykotsituriya. Buyraklarning kontsentratsion funktsiyasini yoki yashirin buyrak patologiyasi mavjudligini baholash uchun funktsional testlar buyuriladi – Zimnitskiy, Nechiporenko, Kakovskiy-Addis. Og’ir nefrologik kasallik bo’lsa, siydik cho’kindi mikroskopida gipslar (donali, eritrotsitlar), buyrak epiteliya hujayralari aniqlanadi.
• Immunologik tadqiqotlar. Agar streptokokkdan keyingi glomerulonefritga shubha bo’lsa, antistreptolizin (ASLO) darajasi tekshiriladi. Revmatologik kasalliklarni tasdiqlash uchun revmatik omil va boshqa autoantitelalar – DNKga antitelalar, neytrofillar sitoplazmasi, topoizomeraza uchun testlar buyuriladi.
• Ultratovush. Buyraklarning ultratovush tekshiruvi turli patologik belgilarni ko’rsatishi mumkin – kosacha-jomcha tizimining kengayishi, parenximaning siqilishi, toshlarning mavjudligi. SYuYe bilan exokardiyografiyada yurak kameralarining kengayishi, miokard gipertrofiyasi joylari va qon otib berish fraktsiyasining pasayishi kuzatiladi.
• Urografiya. Ekskretor urografiya siydik tizimidagi mexanik to’siqlarning lokalizatsiyasini o’rnatishga imkon beradi. Ko’pincha urolitioz bilan og’rigan bemorlarga buyuriladi.
• Angiografiya. Buyrak arteriyalarining o’tkazuvchanligini baholash uchun angiografiya tavsiya etiladi. Naylar ichi 50% dan ortiq torayishi aniq stenozni ko’rsatadi.
• KT. Onkologik ogohlantirish bo’lsa, buyraklar yoki retroperitoneal bo’shliq organlarining neoplazmalarini ko’rish uchun qorin bo’shlig’i va tos a’zolarining kompyuter tomografiyasi o’tkaziladi.
• Gistologik tekshiruvlar. Xatarli o’smaning mavjudligini tasdiqlash uchun keyingi patomorfologik tekshiruv bilan biopsiya olinadi.

Shuningdek, prerenal va buyrak oliguriyasining differentsial diagnostikasi uchun quyidagilar aniqlanadi:

• siydikning osmolyarligi, shu jumladan. siydikda natriy kontsentratsiyasi;
• siydik osmolyarligining qon plazmasi osmolyarligi bilan bog’liqligi;
• siydikdagi karbamid va kreatinin miqdorining plazmadagi darajasiga nisbati;
• natriyning qisman chiqarilishi.

Davolash

Dorilar bilan

Nima bo’lishidan qat’iy nazar, oliguriya bilan og’rigan bemor ushbu buzuqlikka sabab bo’lgan kasallik yoki patologik holatni davolash uchun kasalxonaga yotqizilishi kerak. Nefrotoksik preparatni qabul qilish natijasida buyrak shikastlanishi bo’lsa, uni zudlik bilan bekor qilish va xavfsizroq dori bilan almashtirish kerak. Kasalxona quyidagilarni amalga oshiradi:

• Infuzion terapiya. Prerenal oliguriya bilan tanadagi suyuqlik yetishmovchiligini to’ldirish va AYQHni normallashtirish uchun og’iz orqali regidratatsiya va kristalloidlarni parenteral yuborish (sho’r, Ringer eritmasi) buyuriladi. Kislota-baz muvozanatini barqarorlashtirish uchun, ya’ni atsidozni tuzatish, bikarbonatni kiritish tavsiya etiladi.
• Shok bilan kurashish. Shok sharoitida buyrak qon oqimini yaxshilash uchun kardiotonik (dobutamin, dopamin) va vazopressor moddalarni (norepinefrin) qo’llash kerak.
• Yurakning nasos funktsiyasini yaxshilash. Zaif yurak qon otib berish fraktsiyasida yurak yetishmovchiligini davolash uchun dorilar qo’llaniladi – beta-blokatorlar (bisoprolol), angiotensinga aylantiruvchi ferment ingibitorlari (lisinopril), kaliyni saqlaydigan diuretiklar (spironolakton).
• Reologik buzilishlarga qarshi kurash. Tromb shakllanishi bilan kechadigan kasalliklarda antikoagulyantlar buyuriladi – past molekulyar og’irlikdagi geparin, warfarin, dabigatran.
• Infektsiyaga qarshi kurash. O’tkir ichak infektsiyasi bo’lgan bemorlarda ftorxinolon guruhidan (levofloksatsin) antibakterial vositalar qo’llaniladi. Pielonefrit uchun penitsillin antibiotiklari (amoksitsillin) va sefalosporinlar (sefexim) tanlanadigan dorilar.
• Yallig’lanishga qarshi terapiya. Revmatologik patologiyalarda glomerulonefrit yoki nefropatiya bo’lsa, autoimmun yallig’lanishni bostiradigan dorilar samarali – glyukokortikosteroidlar (prednizolon), sitostatiklar (azatioprin, siklosporin).
• Kimyoterapiya. Onkologik kasalliklar bo’lsa, kemoterapevtik preparatlar kurslari buyuriladi – alkillashtiruvchi vositalar, antimetabolitlar, gormon antagonistlari.
• Ekstrakorporal detoksifikatsiya. Gemodializ yoki peritoneal dializ ortiqcha miqdorda to’plangan azot almashinuvining yakuniy metabolitlarini tizimli qon aylanishidan olib tashlash, shuningdek, giperkalemiya bilan kurashish uchun amalga oshiriladi.

Xirurgik davo

Urolitioz bo’lsa, toshlarni olib tashlash usuli jarroh tomonidan har bir bemor uchun qat’iy individual ravishda tanlanadi (teri orqali nefrolitolapaksiya, laparoskopik yoki ochiq jarrohlik). Polikistoz yoki buyrak o’smalarida shikastlanish darajasiga qarab, rezektsiya yoki umumiy nefrektomiya amalga oshiriladi. Ikki tomonlama polikistoz kasallik bilan buyrak transplantatsiyasi o’tkazilishi zarur.

Og’ir prostata gipertrofiyasi uni olib tashlash yoki rezektsiya qilish uchun ko’rsatma hisoblanadi. Ureteral striktura bilan rekonstruktiv operatsiyalar amalga oshiriladi – tolali yopishqoqliklarni ajratish, plastik ichak avtotransplantatsiyasi, anastomoz yaratish. Jiddiy buyrak arteriyasi stenozida stent qo’yish kerak.

Prognoz va profilaktika

Oliguriya – etiologik omilni va o’ziga xos davolashni darhol o’rnatishni talab qiladigan jiddiy patologik holat. Natija asosiy kasallikka bog’liq. Tez progressiv glomerulonefrit, tizimli sklerodermadagi nefropatiya va onkologik patologiyalar bilan og’rigan bemorlarda eng noqulay prognoz kuzatiladi.

Энг сифатли қора седана ёғи капсуласи

🔹Кўпчиликнинг қийнайдиган гипертонияни олдини олишда;

🔹Қандли диабетга қарши курашишда;

🔹Ревматизм ва бўғим касалликларининг олдини олишда;

🔹Жигар ва буйрак муаммолардан халос этишда;

🔹Турли бактерия, вирус, шамоллаш ва гриппнинг олдини олишда;

🔹 Aллергия, инсон организмида яшаб, соғлом ривожланишга йўл қўймайдиган паразитлардан халос бўлишда;

🔹Иммунитетингизни бақувват қилиб, чарчоқ, ҳолсизлик, уйқусизлик ва ҳазим қилиш тизимини яхшилашда яқиндан кўмаклашади.

Боғланиш ва тўлиқ маълумот

Тел : +998 99 842 88 86

Телеграм : @al_hadaya_2

Расмий саҳифа : www.alhadaya.uz