Bachadon naylariga ( ayolga ) bog’liq bepushtlik – ayollar bepushtligi haqida ma’lumot. Sababi, belgilari, tasnifi va turlari, tashxislash, davolash va oldini olish

Bachadon naylariga ( ayolga ) bog’liq bepushtlik – bu bachadon naychalarining funktsional yoki organik obstruktsiyasi natijasida kelib chiqadigan ayol bepushtligining bir ko’rinishidir. Muayyan alomatlar kuzatilmaydi. Bepushtlikning boshqa shakllari singari, u 6-12 oy davomida muntazam jinsiy aloqada bo’lgan holda homilador bo’la olmaslik bilan namoyon bo’ladi. Tashxis qo’yishda gisterosalpingografiya, ultratovushli gisterosalpingoskopiya, laparoskopiya, jinsiy aloqa orqali yuqadigan kasalliklarni aniqlash uchun laboratoriya testlari qo’llaniladi. Truba-peritoneal bepushtlikni davolash dori-darmonlar va fizioterapiya, gidrotubatsiya, transkateter rekanalizatsiya, rekonstruktiv plastik jarrohlik, EKU ( ekstra korporal urug’lantirish ) ni o’z ichiga oladi.

Umumiy ma’lumot

Naylar (tubal-peritoneal) bepushtlik yoki TPB homilador bo’lmaslik shikoyati bo’lgan bemorlarning 35-60% da aniqlanadi. Shu bilan birga, quvurlarning anatomik shikastlanishi yoki disfunktsiyasi 35-40%, yopishqoq jarayon – 9-34% hollarda kuzatiladi. Ushbu patologiya variantlari ko’pincha bir-biri bilan adashtirilganligi, o’xshash etiologik omillar va patogenetik mexanizmlarga ega bo’lganligi sababli, ginekologiya sohasidagi mutaxassislar bepushtlikning ushbu ikki omilini bitta umumiy atama bilan birlashtirgan. Yarimdan ko’p hollarda naylar bepushtligi nisbiydir va davolanish vaqtida tuzatilishi mumkin. TPB ham birlamchi, ham ikkilamchi bo’lishi mumkin – allaqachon homiladorlikni boshdan kechirgan ayollarda uchraydi.

Sabablari

Funktsional buzilishlar va tos a’zolaridagi organik o’zgarishlar bachadon naychalarining o’tkazuvchanligini buzishga olib keladi. Funktsional buzilishlar naycha devorining silliq mushak tolalari tonusining pasayishi yoki kuchayishi, ularning qisqarishini muvofiqlashtirishning buzilishi, epiteliy qatlamining siliyalarining harakatchanligining yomonlashishi, ko’rinadigan anatomik bo’lmagan shilliq qavatning yetarli darajada ishlab chiqarilmasligi va morfologik o’zgarishlar bilan namoyon bo’ladi.

Ularning asosiy sabablari:

• Gormonal nomutanosibliklar. Odatda funktsional truba obstruktsiya ayol jinsiy gormonlari sintezining pasayishi va erkak jinsiy gormonlar darajasining oshishi fonida yuzaga keladi.
• Yallig’lanish vositachilarining yuqori faolligi. Funktsional buzilishlar prostaglandinlar, interleykinlar, eikosanoidlar va tos bo’shlig’idagi surunkali yallig’lanish jarayonlarida intensiv ravishda sintezlanadigan boshqa fiziologik faol birikmalarning mahalliy ta’siridan biridir.
• Simpatoadrenal tizimdagi o’zgarishlar. Bunday og’ishlar surunkali stressga xosdir, shu jumladan bepushtlik haqida doimiy qayg’urish bilan yuzaga keladi.

Organik truba obstruktsiya tuxum harakatida jismoniy to’siqlar mavjud bo’lganda paydo bo’ladi – tiqilib qolish, yopishishlar, hajmli hosilalar bilan siqilish va hokazo. Bunday anatomik o’zgarishlarning sabablari:

• Yallig’lanish kasalliklari. Bitishmalar, sinexiyalar, yopishqoqliklar, naychalardagi suyuqlik ham nospetsifik yallig’lanish bilan, ham (ayniqsa) jinsiy yo’l bilan yuqadigan infektsiyalar fonida aniqlanadi.
• Jarrohlik aralashuvlar. Tos bo’shlig’idagi bitishmalar ichak, bachadon va uning naylarida qorin bo’shlig’i operatsiyalaridan keyin rivojlanadi.
• Invaziv protseduralar. Truba-peritoneal bepushtlikning qo’zg’atuvchi omillari abortlar, diagnostik amaliyotlar, gidrotubatsiya, gidrosalpingografiya, kimoopertubatsiya va boshqalar bo’lishi mumkin.
• Travmatik jarohatlar. Qorin bo’shlig’i a’zolarining jarohatlari, qiyin tug’ish anatomik truba obstruktsiyaga olib keladi.
• Naylarni bog’lash. Ayolning ixtiyoriy jarrohlik sterilizatsiyasi aslida trubal bepushtlikning bir shaklidir.
• Kichik tos bo’shlig’idagi hajmli jarayonlar. Naychalar katta tuxumdon o’smalari, subseroz mioma va boshqa o’smalar bilan siqilishi mumkin.
• Tashqi genital endometrioz. Kasallikning og’ir shakllari trubal o’tkazuvchanlikning buzilishi bilan murakkablashadi.

Patogenezi

Truba-peritoneal omillar ta’sirida bepushtlik patogenezining asosiy bo’g’ini urug’lantirilmagan yetuk tuxum yoki embrionning bachadon bo’shlig’iga ko’tarilishining buzilishi hisoblanadi. To’liq o’tib bo’lmaydigan naycha yetuk tuxumni sperma tomonidan urug’lantirilishiga to’sqinlik qiladigan to’siq bo’ladi. Devorning kontraktil faolligining funktsional buzilishi va qisman organik obstruktsiya bilan tuxumning bachadon naychasi bo’ylab harakati sekinlashadi. Natijada, u yoki umuman urug’lantirilmaydi, yoki embrion naychaga joylashtiriladi va ektopik trubal homiladorlik sodir bo’ladi.

Tashxislash

Trubal bepushtlikning klinik tasnifi patologik jarayonning lokalizatsiyasini, anatomik o’zgarishlarning mavjudligi yoki yo’qligini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Ginekologiya va reproduktiv tibbiyot sohasidagi mutaxassislar quyidagilarni ajratib ko’rsatishadi:

• Asosiy trubal bepushtlik. Bachadon naychalaridagi funktsional yoki organik buzilishlar tufayli ayol homilador bo’lolmaydi. Bunday holda, obstruktsiya bachadon qismida proksimal yoki naylar bo’yni atrofida to’siqlar mavjudligi va ovulyatsiya paytida tuxumni ushlashning buzilishi bilan distal bo’lishi mumkin.
• Peritoneal bepushtlik. Tuxum tos a’zolaridagi yallig’lanish yoki boshqa jarayonlar tufayli truba bo’shlig’iga kira olmaydi. Ko’pincha peritoneal bepushtlik naychalardagi morfologik yoki funktsional o’zgarishlar bilan birga keladi.

Ayolga bog’liq bepushtlik belgilari

Reproduktiv disfunktsiyaning ushbu variantiga xos bo’lgan o’ziga xos alomatlar yo’q. Bepushtlikning boshqa shakllarida bo’lgani kabi, bemor 6-12 oy davomida homiladorlikning yo’qligini qayd etadi, garchi u muntazam jinsiy hayotga ega bo’lsa va himoyalanmagan bo’lsa ham. Og’riq sindromi aniq emas yoki past intensivlik bilan tavsiflanadi – hayz ko’rish va jinsiy aloqada paydo bo’ladigan yoki kuchayadigan qorinning pastki qismida va (kamroq) pastki orqa qismida og’riqlar vaqti-vaqti bilan bezovtalanadi. Menstrial funktsiya odatda saqlanib qoladi. Ba’zi ayollar hayz paytida og’ir oqimni sezadilar.

Bachadon naylariga bog’liq bepushtlik asoratlari

Bachadon naychalarining funktsional yoki qisman organik obstruktsiyasi fonida yuzaga kelgan trubal bepushtlikning eng dahshatli asoratlari ektopik homiladorlikdir. Urug’langan tuxum, agar bachadonga kirishning iloji bo’lmasa, naycha devoriga, tuxumdon to’qimalariga yoki qorin bo’shlig’i organlariga joylashtirilishi mumkin. Ektopik homiladorlikning o’z-o’zidan uzilishi katta qon ketish, kuchli og’riq, qon bosimining keskin pasayishi va ayolning hayoti uchun jiddiy xavf tug’diradigan boshqa kasalliklar bilan birga keladi.

Tashxislash

Trubal bepushtlikni aniqlashda o’tkazilgan servitsit, endometrit, salpingit, adneksit, qorin bo’shlig’i shikastlanishi, ichak va tos a’zolaridagi operatsiyalar, abortlar, tug’ishning murakkabligi, invaziv diagnostika va terapevtik muolajalar haqidagi anamnestik ma’lumotlarni hisobga olish kerak. So’rov rejasi quyidagi usullarni o’z ichiga oladi:

• Ginekolog tomonidan tekshiruv. Bimanual tekshiruvda biroz kattalashgan, qattiqlashgan va og’riqli naychalar aniqlanishi mumkin. Ba’zida bachadonning harakatchanligi cheklangan, uning holati o’zgaradi, vaginaning tonozlari qisqaradi.
• Gisterosalpingografiya. Qarama-qarshi qo’yilganda, naychalarning shaklidagi o’zgarishlar (mahalliy torayish, kengayish) va to’liq buzilishgacha aniqlanadi, bunda kontrast modda qorin bo’shlig’iga kirmaydi.
• Ultrasonik gisterosalpingoskopiya (ExoGSS, UZGSS). Bachadon naychalarining obstruktsiyasini va tos bo’shlig’idagi yopishqoqlik belgilarini aniqlash imkonini beradi.
• Fertiloskopiya va xromopertubatsiya bilan laparoskopiya. Endometriozning bitishmalarini, o’choqlarini vizual ravishda aniqlaydi, bachadon bo’yni kanaliga qorin bo’shlig’iga kiritilgan bo’yoq oqimini nazorat qilish orqali bachadon naychalarining o’tkazuvchanligini ob’ektiv baholashni ta’minlaydi.
• Transservikal falloskopiya. Epiteliya va naychalarning bo’shlig’ini endoskopik tekshirish ularning holatini eng aniq baholash imkonini beradi.
• Kimopertubatsiya. Karbonat angidrid yoki havo ularga kirganda, naychalarning motor faolligi buziladi.
• Jinsiy yo’l bilan yuqadigan kasalliklarning laboratoriya diagnostikasi. Ba’zi hollarda truba-peritoneal bepushtlik yuqumli jarayonlardan kelib chiqqanligi sababli, etiotropik davolanishni tayinlash uchun patogenni aniqlash va uning antibakterial preparatlarga sezgirligini baholash muhimdir.

Truba-peritoneal bepushtlikni tuxumdon disfunktsiyasi, bachadon bo’shlig’ining patologiyasi, bachadon bo’yni omilining ta’siri va bemorning eri sabab bo’lgan bepushtlikdan ajratish kerak. Differensial diagnostikada reproduktiv mutaxassis va ginekolog-endokrinolog ishtirok etadi.

Davolash

Quvurlarning o’tkazuvchanligini buzishga olib kelgan sabablarni bartaraf etish uchun konservativ va jarrohlik davolash usullari qo’llaniladi. Tibbiy terapiya quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• Antibakterial preparatlar. Etiopatogenetik davolash yallig’lanish jarayonini keltirib chiqaradigan JYBYK qo’zg’atuvchisini yo’q qilishga qaratilgan.
• Immunoterapiya. Salpingit va adneksitning uzoq va surunkali kursiga olib keladigan immunologik kasalliklarni tuzatishga imkon beradi.
• Erituvchi terapiya. Enzim preparatlari, biostimulyatorlar, glyukokortikosteroidlarni mahalliy va umumiy qo’llash yuqumli va aseptik yallig’lanishdan keyin paydo bo’lgan yopishqoqlik va sinexiyaning rezorbsiyasi uchun amalga oshiriladi.
• Gormon terapiyasi. U ayol gormonal sohasidagi nomutanosiblik fonida rivojlangan kasalliklar uchun qo’llaniladi.
• Sedativ dorilar. Funktsional buzilishlarni tuzatish uchun samarali.

Truba-peritoneal bepushtlikni kompleks davolashda fizioterapevtik usullar keng qo’llaniladi: elektroforez, transvaginal fonoforez, bachadon naychalari va bachadonni elektr stimulyatsiyasi, ginekologik sug’orish, loydan foydalanish, EHF-terapiya, tebranish va ginekologik massaj. Buzilgan trubal o’tkazuvchanlikni tiklash uchun minimal invaziv aralashuvlar ham qo’llaniladi – transkateter rekanalizatsiya, gidrotubatsiya, pertubatsiya.

Tubal bepushtlik muammosini hal qilishning yanada samarali usuli bu jarrohlik usullaridan foydalanishdir. Jarrohlik davolash o’tkir va o’tkir osti yallig’lanish, jinsiy a’zolarning tuberkulyoz zararlanishlari, og’ir endometrioz va bitishmalar bo’lmasa, 10 yoshgacha bo’lgan bepushtlik bilan 35 yoshgacha bo’lgan bemorlarda amalga oshiriladi. Naychaning o’tkazuvchanligini tiklash uchun bunday rekonstruktiv-plastik laparoskopik aralashuvlar qo’llaniladi:

• Salpingoliz. Amaliyot davomida trubka uning atrofidagi yopishqoqliklardan tozalanadi.
• Salpingostomiya. Kengayma sohasidagi massiv yopishqoqlik va yopishqoqlik bilan yangi teshikning shakllanishi samarali bo’ladi.
• Fimbrioliz va fimbrioplastika. Operatsiya bachadon naychasining fimbriyalarini yopishqoqlikdan yoki uning infundibulumining plastmassalaridan ozod qilishga qaratilgan.
• Salpingo-salpingoanastomoz. Ta’sir qilingan hududni kesib bo’lgach, trubaning qolgan qismlari bir-biriga bog’lanadi.
• Quvur transplantatsiyasi. Naychaning interstitsial qismi to’siq bo’lsa, uni bachadonning boshqa qismiga o’tkazish tavsiya etiladi.

Ko’pincha bunday aralashuvlar operatsiyadan keyingi gidrotubatsiya kursi bilan to’ldiriladi. Laparoskopiya paytida trubal plastmassadan tashqari, yopishqoqliklarni koagulyatsiya qilish va ajratish, homiladorlik va homiladorlikka xalaqit beradigan birga keladigan o’smalarni olib tashlash mumkin, masalan, tuxumdon kistalari, intramural va subseroz bachadon miomalari, endometrioz o’choqlari. Jarrohlik davolashning kontrendikatsiyasi va samarasizligi bo’lsa, trubal bepushtlik bilan og’rigan bemorlarga EKU tavsiya etiladi.

Prognoz va profilaktika

TPB prognozi buzilishlarning turiga va ularning og’irligiga bog’liq. Rekonstruktiv plastik jarrohlikdan so’ng homiladorlik 20-50% hollarda sodir bo’ladi, operatsiyadan keyingi birinchi yilda eng ko’p kontseptsiya kuzatiladi, keyinchalik homiladorlik ehtimoli sezilarli darajada kamayadi. EKU dan foydalanganda samaradorlik 35 dan 40% gacha. Trubal bepushtlikning oldini olishning asosiy usullari yallig’lanish jarayonlarini, endokrin kasalliklarni o’z vaqtida aniqlash va davolash, tos a’zolaridagi operatsiyalardan keyin kompleks reabilitatsiya, yetarli akusherlik yordami, abortlarni rad etish va asossiz invaziv tibbiy va diagnostika muolajalari amalga oshirmaslik hisoblanadi.