Bolalarda allergik rinit – sababi, belgilari, tasnifi, tashxislash, davolash va oldini olish

Bolalardagi allergik rinit – allergen ta’sirida hosil bo’lgan burun shilliq qavatining yallig’lanish kasalligi. To’rt diagnostik belgidan kamida ikkitasi talab qilinadi: burun tiqilishi, burun oqishi ( tumov ), burunning qichishi, aksirish. Agar bolaning asosiy belgilari ketma-ket bir necha kun davom etsa va kamida bir soat davom etsa, allergik rinitga shubha qilish mumkin. Tashxis bolalar LOR mutaxassisi, allergolog, rinoskopiya ma’lumotlari va allergiya testlari bilan maslahatlashuv asosida amalga oshiriladi. Davolash yuqori nafas yo’llarining sanitariyasi, antigistaminlar, gormon terapiyasi va immunoterapiyani o’z ichiga oladi.

Umumiy ma’lumot

Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti ekspertlarining fikriga ko’ra, so’nggi 50 yil ichida bolalar o’rtasida allergik rinit (AR) bilan kasallanishning ko’payishi tendentsiyasi kuzatildi. Dunyo aholisining 20-40 foizi patologiyadan aziyat chekmoqda. Bolalarda allergik rinitning o’rtacha tarqalishi 6 yoshda 8,5% dan o’smirlarda 34% gacha. O’g’il bolalar qizlarga qaraganda tez-tez kasal bo’lishadi. Eng kam kasallanish maktabgacha yoshdagi bolalar orasida qayd etilgan, kasallanishning o’sishi 6 yoshdan boshlanadi va 15-18 yoshda maksimal cho’qqiga yetadi. Allergik rinit keng tarqalgan. Mavsumiylik o’simlik yoki hasharotlar allergenlari bilan bog’liq bo’lgan shakllar bilan tavsiflanadi.

Sabablari

Rinit rivojlanishining qo’zg’atuvchisi allergenlardir – ularga sezgir bo’lgan odamlarda maxsus immunitet reaktsiyasini boshlaydigan protein strukturasining moddalari. Bolaning tanasiga birinchi marta kirganda, allergen sezgirlikni keltirib chiqaradi – sezuvchanlikni oshiradi. Sensibilizatsiya fonida allergen bilan qayta-qayta uchrashish kasallikning alomatlarini qo’zg’atadi. Bolalikda ARning bevosita sababi ko’pincha:

• O’simlik allergenlari. Bolalarda mavsumiy rinitning eng keng tarqalgan sababi. Dunyoda bir necha yuz o’simlik allergenlari mavjud. Pediatriya amaliyotida qayin, alder, shuvoq, ragweed, kungaboqar gulchanglari dolzarbdir.
• Uydagi allergenlar. Kasallikning yil bo’yi davom etishining asosiy sababi. Uy changi, paxmoq, patlar, uy hayvonlari chiqindilarining mikropartikullari kiradi. Uy changida aniq allergik faollikka ega bo’lgan o’nlab turdagi mikroallergenlar mavjud.
• Hasharotlar allergenlari. Bularga artropodlar kabi hasharotlarning zaharlari kiradi. Ko’pincha chivinlar, ari, asalarilarning chaqishi allergik rinit bilan bog’liq.
• Oziq-ovqat mahsulotlari. Odatda o’simlik changi bilan oziq-ovqat allergenlarining kombinatsiyasi mavjud. Bolalarda umumiy oziq-ovqat allergenlari sut, tuxum, yong’oq va kakaoni o’z ichiga oladi.
• Yuqumli allergenlar. Ushbu turkumga mog’or va xamirturush sporalari, ba’zi bakteriyalar kiradi. Sensibilizatsiya qiluvchi mikroorganizmlardan oltin stafilokokklar, streptokokklar, ichak tayoqchalari, Pseudomonas aeruginosa, pnevmokokklar ayniqsa faoldir. Bu holda allergen infektsiyaning surunkali tashuvchisi bo’lgan bakteriyalarning chiqindilari hisoblanadi.

Sog’lom tanada allergen inaktivlanadi va oqibatlarsiz chiqariladi. Agar immunitet zaiflashgan bo’lsa, sensibilizatsiya hosil bo’ladi. Bolalarda immunitetni bostirish uchun fon tez-tez yallig’lanish va infektsiya, gipotermiya, jarrohlik yoki kimyoterapiya hisoblanadi. Allergiyaga asoslangan meros allergik rinit uchun xavf omilidir.

Patogenezi

Allergen bilan birinchi tanishuvda immunitet tizimi o’ziga xos antitelalarni ishlab chiqaradi – IgE. Ular semiz hujayralari yuzasida joylashgan. Immunitet tizimi allergik omil bilan qayta uchrashganda, IgE semiz hujayradan yallig’lanish faollashtiruvchilarining chiqarilishini qo’zg’atadi. Kontaktdan keyin bir necha daqiqadan so’ng o’tkir allergik rinit belgilari paydo bo’ladi.

IgE va allergen o’rtasidagi uchrashuvning dastlabki daqiqalari va soatlari allergik reaktsiyaning dastlabki bosqichi deb ataladi. Qon tomirlarining o’tkazuvchanligi oshadi, shilimshiq ko’p miqdorda chiqariladi. 4-6 soatdan keyin kech bosqich hosil bo’ladi: shilliq qavatning shishishi kuchayadi, kuchli yallig’lanish reaktsiyasi paydo bo’ladi.

Atopiyaga moyil bo’lgan bolalar har doim minimal yallig’lanishga ega. Remissiyada u simptomlar bilan birga kelmaydi, ammo alergen bilan qisqa muddatli aloqa yallig’lanishni bir zumda faollashtirish uchun yetarli bo’ladi.

Tasnifi

AR mavsumiy va yil davomida kechuvchilarga bo’linadi. Biroq, barcha hududlar turli iqlim zonalari, ma’lum bir o’simlikning turli gullash vaqtlari bilan bog’liq bo’lgan rinitning mavsumiyligini ajratib bo’lmaydi. 2013 yilda Evropada bolalarda allergik rinitning kuchayishi davomiyligi va simptomlarning og’irligiga qarab yagona tasnifi qabul qilindi. Vaqt omiliga ko’ra, quyidagilar mavjud:

• intermittirlovchi shakl – allergik rinitning namoyon bo’lishi haftada 4 yoki undan kam kun, yiliga kasallikning umumiy vaqti 4 haftadan kam;
• turg’un ( persistlovchi ) shakl – simptomlar haftasiga 4 kundan ortiq davom etadi, qo’zg’agan kunlarining umumiy soni yiliga 4 haftadan ortiq.

Og’irlik darajasiga ko’ra quyidagilar mavjud:

• yengil kechishi – minimal huruj belgilari, hayot sifatini buzmaydi. yengil kechganda bilan bola bolalar bog’chasiga, maktabga, bo’limlarga boradi, odatdagidek uxlaydi;
• o’rtacha va og’ir kechishi – allergik rinit belgilari og’riqli bo’lib, bemorning odatiy hayot ritmiga salbiy ta’sir qiladi. Bola yaxshi uxlamaydi, dars, sport bilan shug’ullana olmaydi.

Belgilari

Burun shilliq qavatining allergik yallig’lanishining minimal darajasi bolada doimo saqlanadi. Tana odatiy allergen bilan aloqa qilish bilanoq, AR klinikasi bir necha daqiqa ichida rivojlanadi. Rinitning allergik shaklining tipik belgilari: rinoreya – burundan ko’p miqdorda shilliq oqindi va to’satdan aksirish. Burunning oqishi qichishish, achish hissi bilan birga keladi. Shilliq qavatning doimiy tirnash xususiyati va tomirlarning mo’rtligi tufayli burundan qon oqadi. Tomoq og’rig’i , quruq yo’tal bo’lishi mumkin.

Rinoreya davrlari uzoq muddatli burun bitishi bilan al!ashinadi, bola ochiq og’iz bilan nafas olishga majbur bo’ladi. Yonoqlarda to’liqlik hissi (paranasal sinuslar), quloqda shovqin va og’riq bo’lishi mumkin. O’simlik (pichan isitmasi) tufayli kelib chiqqan allergik rinit ko’pincha kon’yunktivit bilan birga keladi. Og’ir holatlarda hid sezish o’zgaradi, uyqu buziladi, shovqinli nafas olish va kechasi hurrak paydo bo’ladi. Ko’zlar ostida sianotik doiralar paydo bo’ladi, ular «allergik chiroqlar» deb ham ataladi. Ovoz o’zgaradi, burunga aylanadi.

Bolalardagi umumiy simptomlardan darmonsizlik, zaiflik va charchoq qayd etiladi. Agar allergik rinitning kursi og’ir bo’lsa, unda uyqusizlikdan surunkali charchoq, doimiy bosh og’rig’i kelib chiqadi. Bunday bola ko’pincha yomon, tushkun kayfiyatda yuradi, u loqayd bo’lib qoladi. Haroratning oshishi kamdan-kam hollarda AR bilan birga keladi, bu kasallikning boshlanishida yoki asoratlar paydo bo’lganda sodir bo’ladi.

Uzoq vaqt davomida allergik rinit bilan og’rigan bemorlar odatiy ko’rinishga ega bo’lib, bu «allergik yuz» deb ataladi. Doimiy burun oqishi  tufayli burun ko’prigida burmalar paydo bo’ladi. Erkin nafas olish uchun og’iz biroz ochiladi, tishlar bezovtalanadi, ko’z ostida qora doiralar paydo bo’ladi. Yuqori labdan yuqorida, burun qanotlarida terining qichishi, qizarishi qayd etiladi.

Asoratlari

Allergik rinitning eng dahshatli asoratlari bronxial astma hisoblanadi. Uning rivojlanish xavfi AR bilan og’rigan bolalarning 45-60 foizni tashkil etadi. Allergik rinit bilan og’rigan bemorlar tez-tez uchraydigan o’tkir respirator virusli infektsiyalar, LOR a’zolarining yallig’lanish patologiyalari: sinusit, otit, tonzillit, sinusit, laringit. Nazorat qilinmagan terapiya yoki tartibsiz davo qilingan bo’lsa, burun shilliq qavatida poliplar hosil bo’ladi. Bu holat polipoz rinosinusit deb ataladi.

Tashxislash

To’liq tashxis qo’ymasdan, allergik rinitni yuqori sifatli davolashni amalga oshirish mumkin emas. AR belgilari ko’pincha O’RVI, yuqumli rinitning kechishi bilan o’xshashligi sababli, to’g’ri tashxis faqat ma’lum bir tekshiruvdan so’ng amalga oshirilishi mumkin. To’g’ri tashxis qo’yish uchun kamida ikkita «tor» mutaxassis – pediatrik allergist va pediatrik otorinolaringologning hulosasi kerak. Bemorni tekshirish algoritmi:

• Shikoyatlar va anamnez to’plash. Odatda shikoyatlar: yilning ma’lum bir agenti yoki mavsumi bilan bog’liq tez-tez oqadigan yoki burun tiqilishi. Allergiyaga moyil irsiyat, onada homiladorlikning asoratlari, bu bolada allergenga bog’liq bo’lgan boshqa holatlar (atopik dermatit, bronxial astma) mavjudligi muhimdir. Uzoq vaqt davomida AR bilan og’rigan bolalarda vizual tarzda ko’rinadigan o’ziga xos belgilar mavjud – «allergik yuz».
• Rinoskopiya. Burun yo’llarini maxsus LOR asbobi bilan tekshirganda, shilliq qavatning o’tkir shishishi, bo’shlig’ida oq yoki ko’pikli shilimshiq mavjudligi, burun konkasining kulrang yoki yashil tuslari aniqlanadi.
• Allergiya testlari. Mumkin allergenlar uchun teri testlari o’tkaziladi. Kasallikning kechishi yoki geografik hudud uchun xos bo’lgan allergenlar to’plami qo’llaniladi. Namunalarni o’tkazishning iloji bo’lmasa, qonning IgE darajasi aniqlanadi. Allergik rinitda u kuchayadi.
• Instrumental usullar. Polipozni, sinusitni istisno qilish uchun sinuslarning KT ko’rsatiladi. Agar siz burun septumining egriligiga shubha qilsangiz, begona jismlarning mavjudligi, nazofarenkning endoskopiyasi amalga oshiriladi.

To’liq qon ro’yxati, mikroflora uchun nazofarengeal surtma kabi usullar AR uchun past diagnostik ahamiyatga ega. Ammo ular bilan bog’liq muammolarni aniqlash, differentsial tashxis qo’yish uchun foydalanish mumkin.

Davolash

Konservativ davo

Konservativ davo kompleksi individualdir, u kasal bolaning allergen bilan aloqasini kamaytirishga qaratilgan. Yashash joylarida har kuni nam tozalashni amalga oshirish, namlagichdan foydalanish va gilamlardan voz kechish kerak. Gullash davrida siz kvartiraning, mashinaning derazalarini yopishingiz kerak, agar iloji bo’lsa, ko’chaga chiqmang.

Bolaning hayvonlar bilan aloqasini kamaytirish yoki butunlay yo’q qilish kerak. Agar oziq-ovqat alergeni aniqlansa, maxsus parhezga rioya qilish kerak. Dengiz tuzi eritmasi yoki dorixona sho’ri bilan muntazam ravishda burunni yuvish foydalidir. Farmakoterapiya quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• 2-avlod antigistaminlari. Kursning og’irligidan qat’i nazar, asosiy davolash sifatida buyuriladi. Bu loratadin, desloratadin, cetirizin asosidagi preparatlar. Alomatlarga qarab, shifokor qabul qilish yo’lini belgilaydi (og’iz yoki burunni sug’orish). Bolalarda intranazal preparatlardan azelastin va levokabastin qo’llaniladi.
• Gormonlar (glyukokortikosteroidlar). Mahalliy shakllardan foydalanish afzaldir: tomchilar, surtmalar. 2 yoshdan boshlab flutikazon furoat, mometazonga ruxsat beriladi. 6 yosh va undan katta bolalarga budesonid, beklometazon buyuriladi. Tizimli gormonlar og’ir shakllar uchun buyuriladi, mahalliy davolanishdan natija yo’q. Prednizolon faqat maktab yoshidagi bolalarda 3-7 kunlik qisqa kursda qo’llaniladi.

Immunoterapiya

Patogenetik davolashning bir varianti – allergenga xos immunoterapiya (AXIT). Usulning mohiyati bolaga allergenning ortib borayotgan dozalarini bosqichma-bosqich kiritishdir. Doimiy stressga o’rganib qolgan immunitet tizimi allergen bilan aloqa qilish uchun alomatlar bilan javob berishni to’xtatadi. AXIT 5 yoshdan oshgan bolalar uchun qat’iy ko’rsatmalarga muvofiq amalga oshiriladi. Immunoterapiya pediatrik allergist-immunolog tomonidan belgilanadi. Allergik rinitning klinikasini to’liq bartaraf etish uchun AXITning davomiyligi 3-5 yil.

Prognoz va profilaktika

Allergik rinitni o’z vaqtida tashxislash va yetarli davolanish bilan bolalar uchun prognoz qulaydir. Birlamchi profilaktika homilador ayolning rejimi, ovqatlanishi, sog’lom turmush tarziga rioya qilishdan boshlanadi. Bolani kamida 6 oygacha emizish katta ahamiyatga ega.

Kasallikning ikkilamchi profilaktikasi bolani va oilani rinit fonida hayot tarziga o’rgatishdan iborat. Virusli infektsiyalarning oldini olish, muvozanatli ovqatlanish va umumiy salomatlikni yaxshilash muhim ahamiyatga ega. Allergik rinit bilan og’rigan bolalar yiliga 2-3 marta allergist immunolog tomonidan tekshirilishi kerak. To’liq tekshiruv, tegishli tor mutaxassislarning tekshiruvi har olti oyda yoki bir yilda talab qilinadi.

Энг сифатли қора седана ёғи капсуласи

🔹Кўпчиликнинг қийнайдиган гипертонияни олдини олишда;

🔹Қандли диабетга қарши курашишда;

🔹Ревматизм ва бўғим касалликларининг олдини олишда;

🔹Жигар ва буйрак муаммолардан халос этишда;

🔹Турли бактерия, вирус, шамоллаш ва гриппнинг олдини олишда;

🔹 Aллергия, инсон организмида яшаб, соғлом ривожланишга йўл қўймайдиган паразитлардан халос бўлишда;

🔹Иммунитетингизни бақувват қилиб, чарчоқ, ҳолсизлик, уйқусизлик ва ҳазим қилиш тизимини яхшилашда яқиндан кўмаклашади.

Боғланиш ва тўлиқ маълумот

Тел : +998 99 842 88 86

Телеграм : @al_hadaya_2

Расмий саҳифа : www.alhadaya.uz