Nefrit kasalligi belgilari, sabablari, turlari va davolash

Nefrit kasalligi — bu turli sabablarga ko’ra patologik jarayonning paydo bo’lishi va rivojlanishi sababli vujudga kelgan o’ziga xos patomorfologik va klinik ko’rinishga ega bo’lgan yallig’lanishli buyrak kasalliklari guruhining murakkab nomi. Tanosil tizimi kasalliklari jiddiy asoratlarni rivojlanishiga olib keladigan keng tarqalgan va og’ir patologiyalardir.

Nefrit turlari

Asosan buyrak glomerulalari, tubulalari va interstitsial buyrak to’qimalariga ta’sir ko’rsatadigan mahalliy yoki diffuz proliferativ jarayonlar yoki destruktiv jarayonlar — nefrit kasalligi deb ataladi.

Nefrit kelib chiqishi bo’yicha quyidagi turlarga bo’linadi:

birlamchi — asosiy buyrak patologiyasi shaklida namoyon bo’ladi;

ikkilamchi — boshqa kasallik fonida rivojlanadi (qandli diabet, biriktiruvchi to’qimalarning tizimli kasalliklari, amiloidoz, mieloma kasalligi va boshqalar).

Patologik jarayonning lokalizatsiyasiga va uning paydo bo’lish sabablariga qarab, quyidagi nefrit turlari mavjud:

glomerulonefrit — buyrak glomerulalarining (koptokchalar) birlamchi shikastlanishi va interstitsial to’qimalarni patologik jarayonda ishtirok etish tendentsiyasi bilan tavsiflanadigan buyraklar immunitet kasalliklari guruhi;

pielonefrit — kosasimon tizim va buyrak parenximasining yallig’lanishli shikastlanishi;

tubulointerstitsial (interstitsial) nefrit — bu buyrak tubulalari va atrofdagi to’qimalarning yallig’lanishli shikastlanishi, buyraklarning kontsentratsiyasi va filtrlash funktsiyasining klinik buzilishi bilan tavsiflangan tubulointerstitsial nefropatiyaning eng keng tarqalgan shakli;

sil nefriti — asosan buyrak glomerulalari (koptokchalari) shikastlanadigan immunokompleks nefrit, tizimli eritematoz bilan rivojlanadi (bir nechta shakllarni o’z ichiga oladi)

• Kasallikning kechishiga qarab o’tkir va surunkali nefrit ajratiladi.

• Jarayonning tarqalishi darajasi bo’yicha — fokal va diffuz nefrit ajratiladi.

Nefrit kasalligi sabablari

Sil nefritining kelib chiqishi to’liq tushunilmagan. Kasallik tanadagi immunitet buzilishi bilan bog’liq omillarga asoslangan multigenik patologiya hisoblanadi.

Nefritning sabablarini turli xil omillarga bog’lash mumkin:

• interstitsial nefrit bilan kasallangan odamlarda genetik moyillik;
• giperestrogenemiya (homiladorlik paytida, tug’ruqdan keyin, menopauzdan keyingi davrda, estrogenlarni o’z ichiga olgan dorilar bilan gormonlarni almashtirish terapiyasini olib borish);
• tizimli kasalliklar (tizimli eritematoz, sarkoidoz, vaskulit, HBV va HCV infeksiyalari, Shegren sindromi, transplantatni rad etish reaksiyalari va boshqalar);
• surunkali yallig’lanish jarayonlari;
• qon aylanish tizimining kasalliklari (o’roqsimon hujayra anemiyasi, limfoproliferativ kasalliklar);
• onkologik kasalliklar (mieloma, prostata bezining adenomasi);
• virusli va bakterial infeksiyalar, parazitlar va gijjalar (streptokokklar, diplokokklar, ichak tayoqchalari, enterokokklar, stafilokokklar, rangpar treponema, gerpes viruslari, gepatit B va boshqalar);
• siydik yo’llarining obstruktsiyasi;
• metabolik kasalliklar;
• immunologik kasalliklar;
• ba’zi dori-darmonlarni qabul qilish (steroid bo’lmagan yallig’lanishga qarshi dorilar, antibiotiklar, immunodepressantlar, izoniazid, gidralazin, metildopa va boshqalar);
• toksik ta’sirlar (rentgen kontrasti moddalar, erituvchilar, biologik toksinlar, gerbitsidlar, pestitsidlar, hayvonlarning zaharlari, alkogol va boshqalar);
• gipotermiya — haddan tashqari sovuq qotish;
• tashqi omillar (ultrabinafsha nurlanish, ionlashtiruvchi nurlanish).

Nefrit kasallgi alomatlari

Nefritning alomatlari xilma-xil, ular patologik jarayonning turiga, kasallikning bosqichiga yoki darajasiga, lokalizatsiya va boshqa ba’zi omillarga bog’liq.

Nefritning umumiy alomatlari:

• umumiy zaiflik;
• doimiy chanqoq;
• yuz va oyoq-qo’llarining shishishi;
• arterial gipertenziya;
• bel sohasidagi doimiy yoki o’tkir og’riq;
• siydikdagi qon aralashmasi;
• siydik buzilishi (poliuriya, oliguriya, nokturiya, gipostenuriya).

Ba’zida isitma, titroq, bosh og’rig’i, ko’ngil aynishi, qusish mumkin.

O’tkir tubulointerstitsial nefrit etiologik omil (infeksiya, toksinlar, dorilar yoki immunitet buzilishi) ta’siridan keyin 2-40 kun ichida rivojlanadi. Kasallikning o’tkir davrida artralgiya, toshma, buyrak yetishmovchiligi bo’lishi mumkin, qon bosimi, odatda, normal bo’ladi.

Sil nefritining klinik alomatlari umuman bo’lmaslig yoki juda o’tkir bo’lishi mumkin. Yengil alomatlar deyarli ko’rinmaydi. Sil nefritining og’irroq shaklida esa teri shishishi, yuqori qon bosimi, artralgiya, terining qattiq qizarishi, qon ketish , buyrak yetishmovchiligi, yurak shikastlanishi va markaziy asab tizimi shikastlanishi bo’lishi mumkin.

Surunkali pielonefrit klinik jihatdan og’ir alomatlarsiz namoyon bo’ladi. Kechishi umuman alomatsiz bo’ladi yoki alomatlar nafas yo’llari kasalliklariga o’xshaydi (isitma, titroq, bezovtalik va boshqalar). Shish bo’lmaydi.

Nefrit kasalligi asoratlari

Nefritning oqibatlari o’ta og’ir bo’lib, buyrakda yiringli o’chog’ paydo bo’lib, sepsis rivojlanishiga (butun organizmni yuqtirish), organni yo’qotishiga va bemorning o’limiga olib kelishi mumkin.

Nefritning asoratlari va oqibatlari quyidagilar:

• Nefroskleroz
• O’tkir buyrak yetishmovchiligi
• Surunkali buyrak yetishmovchiligi sindromi
• Ensefalopatiya (eklampsiya) va boshqalar.

Nefrit kasalligini tashxislash

Nefrit diagnostikasi anamnezga, fizik tekshiruvga, laboratoriya va instrumental tadqiqot usullari natijalarini tahlil qilishga asoslangan.

Nefritni tashxislash uchun laboratoriya tadqiqot usullari:

• umumiy qon tahlili;
• qonning kimyoviy tahlili;
• buyraklarning glomerulyar filtratsiya tezligi qon tekshiruvi;
• umumiy siydik tahlili;
• Zimnitskiy testi;
• Reberg testi;
• zardob kreatininini tahlil qilish;
• bakteriologik tekshirish;
• gistologik tashxis.

Morfologik o’zgarishlarni aniqlash va eng yaxshi terapiyani tanlash uchun urolog buyrak biopsiyasini buyurishi mumkin. Tadqiqot shuningdek kasallikning prognozini baholashga imkon beradi.

Nefritni tashxislash uchun instrumental tahlillar:

• Buyraklar ultratovush tekshiruvi;
• KT;
• Ekskretator urografiya;
• Rentgenografiya;
• Sistoskopiya.

Nefritning differensial diagnostikasi qon tomir nefropatiyasi, buyrak kistasi shikastlanishi, amiloidoz, buyrak venalari trombozi, siydik yo’llarining infeksiyalari, buyrak yetishmovchiligi, buyrak sil kasalligi va boshqalarda ham amalga oshiriladi.

Nefrit kasalligini davolash

Nefritni davolash patologik jarayonning faolligiga, kasallikning klinik va morfologik variantlariga bog’liq. Terapevtik chora-tadbirlar har tomonlama va kasallik turiga mos kelishi kerak. Og’ir holatlarda bemorni kasalxonaga yotqizish tavsiya etiladi.

Nefritni davolashning umumiy qoidalari:

• etiologik (patogenetik) omil ta’sirini yo’q qilish va / yoki to’xtatish;
• suv-elektrolitlar buzilishini va kislota-ishqor holatini tuzatish;
• parhez;
• antigipertenziv terapiya;
• qon ivishining buzilishini davolash;
• immunosupressiv terapiya;
• refleksoterapiya;
• fitoterapiya;
• qo’llab-quvvatlovchi terapiya;
• restorativ terapiya;
• dori-darmonlarni davolash (nefroprotektorlar, diuretiklar, statinlar, immunodepressantlar, antikoagulyantlar, antitrombotsitlar va boshqalar);
• siydik yo’li infeksiyasini davolash uchun antibiotik terapiyasi.

O’tkir buyrak yoki surunkali buyrak yetishmovchiligida gemodializ, peritoneal dializ va buyrak transplantatsiyasi ko’rsatiladi.

Tubulointerstitsial nefritni davolashning asosiy maqsadi buyrak kontsentratsiyasi va filtrlash funksiyasining og’irligini kamaytirish (yo’q qilish), buyrak yetishmovchiligining rivojlanishiga yo’l qo’ymaslikdir.

Glomerulonefrit va sil nefritini davolashda terapevtik vositalarning 2 guruhini o’z ichiga olgan kompleks davolash sxemalari qo’llaniladi: glyukokortikoidlar va sitostatiklar.

Nefrit kasalligida kasalxonaga yotqizish ko’rsatkichlari:

• buyrak funksiyasining tez sur’atlar bilan yomonlashishi;
• nazoratsiz arterial gipertenziya;
• boshqa surunkali buyrak kasalligi belgilari;
• nefrotik va o’tkir nefrotik sindromning shakllanishi;
• siydik o’tishini tiklashni talab qiladigan urodinamikaning buzilishi.

Muvaffaqiyatli antibiotik terapiyasi fonida siydikni davolashning 3-4 kunida steril bo’lishi kerak.

Nefrit kasalligining oldini olish:

Ko’pgina nefrit turlarining birlamchi profilaktikasi usullari ishlab chiqilmagan. Shunga qaramay, bir qator oddiy qoidalarga rioya qilish sizni jiddiy kasallik rivojlanishidan xalos qilishi mumkin.

• jiddiy dorilar (og’riq qoldiruvchi vositalar, antibakterial dorilar, steroid bo’lmagan yallig’lanishga qarshi dorilar) faqat shifokor nazorati ostida olinishi kerak;
• siydik kislotasi metabolizmining buzilishini o’z vaqtida tuzatish;
• yuqori xavfli guruhdagi odamlarni muntazam ravishda tekshiruvdan o’tkazish;
• siydik yo’li infeksiyasini oldini olish;
• shamollashning oldini olish;
• immunitetni mustahkamlash.