LADA diabet ( kattalarda latent autoimmun diabet, yashirin kuchayib boruvchi diabet ) haqida – sababi, belgilari, tasnifi, tashxislash, davolash va oldini olish

LADA-diabet – bu autoimmun genezga ega uglevod almashinuvining asta-sekin progressiv buzilishi bo’lib, u kattalarda o’zini namoyon qiladi. Simptomlar umuman qandli diabetga o’xshaydi: chanqash hissi kuchayishi, poliuriya, pollakiuriya, ochlik, doimiy charchoq va uyquchanlik. Vazn yo’qotish odatiy holdir. Diagnostika laboratoriya usullari bilan amalga oshiriladi, qonda glyukoza, HbA1c, C-peptid, beta hujayralariga antitelalar, GAD, insulin, tirozin fosfatazasini aniqlashni o’z ichiga oladi. Davolash insulin in’ektsiyalarini, insulin sensibilizatorlarini, inkretinlarni tayinlashni talab qiladi.

Umumiy ma’lumot

Kattalardagi latent autoimmun diabet (LADA-diabet) qandli diabetning (QD) keng tarqalgan, ammo kam tushunilgan shaklidir. 1993 yilda avstraliyalik diabetologlar T. Tuomi va P. Simmet uni alohida guruhga ajratdilar. LADA qandli diabet 1-toifa diabetning ham, 2-toifa diabetning ham belgilariga ega: birinchisi bilan u autoimmun genez va insulin terapiyasiga bo’lgan ehtiyoj bilan birlashtiriladi, ikkinchisi – balog’at yoshida (25-50 yosh) namoyon bo’ladi. Shu munosabat bilan, ba’zan «1,5-toifa diabet», «insulinga bog’liq bo’lmagan 1-toifa diabet» deb ataladi. Qandli diabet tarkibida yashirin diabetning tarqalishi osiyoliklar orasida 1-2% dan yevropaliklar orasida 4-13% gacha o’zgarib turadi. Ayollar kasal bo’lish ehtimoli ko’proq.

Sabablari

LADA-diabetning rivojlanishi genetik moyillikka asoslangan. Shunday qilib, HLA allellari DRB1 * 04, DRB1 * 03, DQB1 * 0302 va DRB1 * 04-DQA1 * 0301, DRB1 * 04-DQB1 * 0302 birikmalari ko’pincha autoimmun latent diabetga chalingan kattalarda uchraydi. Yuqori xavfli allellarga qo’shimcha ravishda, gaplotiplarning himoya birikmalari o’rganildi, bu kasallikning borishini kamroq tajovuzkor qiladi.

Boshqa muhim hissa qo’shadigan omillar polimorf markerlardir: sitotoksik T-limfotsit serinesteraza genining Ala17Thr (CTLA4), insulin genining 23HphI (INS), limfoid hujayrali tirozin fosfataza genining R620W (PTPN22) va rs790 traskripti omili va boshqalar.

Xatar omillari

Bemorlarning oila tarixida 2-toifa diabet belgilari ko’pincha yaqin qarindoshlarda uchraydi. Bemorning o’zida ham, uning qarindoshlarida ham boshqa autoimmun kasalliklar mavjudligi qayd etilgan (Hashimoto tiroiditi – bemorlarning 25% da, seliakiya kasalligi – 19%). LADA autoimmun poliglandular sindromning bir qismi bo’lishi mumkin. Gestatsion diabetga chalingan ayollarda LADA holatlarning to’rtdan birida rivojlanadi.

Yashirin diabet rivojlanishi uchun xavf guruhiga quyidagilar kiradi:

• kam vaznga ega bo’lish;
• yoshligida ortiqcha vaznga ega bo’lish;
• kofein va shakar o’z ichiga olgan ichimliklarni suiiste’mol qiluvchilar, spirtli ichimliklar, chekish;
• jismoniy harakatsizlikdan azob chekish.

Ko’rinishni keltirib chiqaradigan qo’zg’atuvchilar virusli infektsiyalar (Coxsackie virusi va boshqalar), psixoemotsional stress bo’lishi mumkin.

Patogenezi

Kasallik oshqozon osti bezining orolcha b-hujayralari autoreaktiv sitotoksik (CD8+) va effektor (CD4+) limfotsitlar tomonidan yo’q qilinishi natijasida rivojlanadi. LADA bilan og’rigan bemorlarning qonida pankreatik glutamat dekarboksilaza, oshqozon osti bezi orol hujayralari va tirozin fosfataza va insulinga nisbatan o’ziga xos autoantitelalar mavjud. Genetik vositachilik bilan bog’liq autoimmun reaktsiya insulin ishlab chiqaradigan hujayralarning funktsional massasini asta-sekin yo’q qilish va yo’qotish, insulin ishlab chiqarishni kamaytirish va giperglikemiya shakllanishiga olib keladi.

Umuman olganda, patologik jarayon yumshoqroq va insulin yetishmovchiligining rivojlanishi klassik 1-toifa diabetga qaraganda sekinroq. Anti-GAD titri va insulin yetishmovchiligining rivojlanish tezligi o’rtasida bog’liqlik mavjud: antitelalar darajasi qanchalik yuqori bo’lsa, ekzogen insulinga bo’lgan ehtiyoj shunchalik erta paydo bo’ladi. LADA rivojlanish mexanizmida xulq-atvor omillari ta’sirida yuzaga keladigan insulin qarshiligi muhim rol o’ynaydi.

LADA ning dastlabki bosqichida oshqozon osti bezining patomorfologik tekshiruvi alohida orolcha bo’laklarining yallig’lanish reaktsiyasini (insulit), ularning limfogistiyositik infiltratsiyasi va destruktsiyasini, kamroq tez-tez gipertrofiyani aniqlaydi. Qandli diabetning rivojlanishi bilan orollar atrofiyaga uchraydi va qattiqlashadi.

Tasnifi

Zamonaviy endokrinologiya 1-toifa yoki 2-toifa diabet belgilarining tarqalishiga qarab kattalardagi LADA-diabetning ikki turini ajratadi:

• LADA 1 – yoshligida birinchi marta aniqlanadi; antitelalarning yuqori titrlari, oshqozon osti bezi orol hujayralarining tez yo’q qilinishi va insulin terapiyasiga erta ehtiyoj bilan tavsiflanadi;
• LADA 2 – yetuk yoshda rivojlanadi, sekin rivojlanadi; bemorlarda TMI ortdi, metabolik sindrom, dislipidemiya rivojlanadi.

Bolalarda (LADC) va o’smirlarda (LADYga o’xshash) yashirin autoimmun qandli diabet ham tavsiflangan. Ba’zi mualliflar ushbu diabetning barcha turlarini 1-toifa diabetning turlari deb hisoblashadi.

Belgilari

O’zining namoyon bo’lishida LADA diabetning boshqa shakllariga o’xshaydi. Patognomonik belgilarga ochlik, ishtahaning kuchayishi (polifagiya), tez-tez siyish, siydik chiqarishning ko’payishi (poliuriya), og’izning qurishi va to’yib bo’lmaydigan tashnalik (polidipsiya) kiradi. Bemorlar vazn yo’qotish, doimiy charchoq, bosh aylanishi, terining quruqligi va qichishi haqida xabar beradi. Tekshiruvda giperglikemiya va glyukozuriya aniqlanadi.

Simptomlarning boshlanishi hayotning to’rtinchi o’n yilligida sodir bo’ladi. Qoida tariqasida, kasallik kam yoki normal tana vazniga ega bo’lgan odamlarda rivojlanadi. Tashxisdan 1-2 yil o’tgach, LADA bilan og’rigan bemorlar insulin terapiyasiga muhtoj bo’ladi.

Asoratlari

Birinchi guruhdagi bemorlarda (LADA 1) glikozillangan gemoglobin va past zichlikdagi lipoproteinlar darajasi ko’tariladi, bu yurak, miya va periferik arteriyalarning aterosklerotik zararlanishlari uchun xavf omilidir. Keyinchalik insulin terapiyasini tayinlash qon tomir patologiyalarining tezroq rivojlanishi bilan bog’liq. Odatda diabetik asoratlar 2-toifa diabetga qaraganda LADA bemorlarida statistik jihatdan tez-tez uchraydi. Bularga diabetik retinopatiya, neyropatiya, nefropatiya kiradi. Ketoatsidoz kam uchraydi (ba’zida u LADA 1-turida rivojlanadi).

Tashxislash

Yashirin autoimmun kattalar tipidagi diabet ko’pincha diabet 2 bilan almashtirib xato qilinadi. Kasallikning shaklini to’g’ri tekshirish tajribali diabetolog-endokrinologning maslahati va to’liq klinik va laboratoriya tekshiruvini talab qiladi. Yashirin diabetning klinik diagnostik mezonlari:

• namoyon bo’lish yoshi 30 yoshdan oshgan;
• TMI ≤25 kg / m2;
• autoimmun faollik belgisi sifatida autoantitelalarning mavjudligi;
• tashxisdan keyin kamida olti oy davomida insulinga qaramlikning yo’qligi.

Laboratoriya testlari LADA tashxisini eng yuqori aniqlik bilan tasdiqlashga yordam beradi:

1. Autoantitelalarni aniqlash. Qandli diabet rivojlangan kattalardagi bemorlarda Ab-GAD65 mavjudligi yashirin autoimmun diabet tashxisi uchun zaruriy shartdir. Bundan tashqari, Ab dan GAD gacha titrlari qanchalik baland bo’lsa, kelajakda insulin yetishmovchiligi tezroq rivojlanadi. Antitelalarning boshqa variantlari ham aniqlanishi mumkin: tez-tez – ICA, kamdan-kam hollarda – IA-2 va IAA.
2. Uglevod almashinuvining markerlarini o’rganish. LADA tipidagi qandli diabetda qon glyukozasi, insulin qarshiligi indeksi (lekin T2DM ga qaraganda past) va glikrlangan gemoglobin ortadi. Siydikda glyukozuriya aniqlanishi mumkin. C-peptidning bazal va ogohlantirilgan kontsentratsiyasi kamayadi, bu endogen insulinning mutlaq yetishmovchiligini ko’rsatadi.
3. Boshqa tadqiqotlar. HLA genotipini aniqlash va limfotsitlar subpopulyatsiyasini aniqlash klinik amaliyotda kamdan-kam qo’llaniladi va odatda ilmiy maqsadlarda amalga oshiriladi.

Differensial diagnoz

To’liq va muvozanatli diagnostika LADA va diabetning boshqa shakllarini ajratish imkonini beradi:

• MODY diabet;
• insulinga bog’liq qandli diabet;
• insulinga bog’liq bo’lmagan qandli diabet;
• ikkilamchi QD.

Davolash

Kattalardagi yashirin diabetni davolash tamoyillari 1-TQD uchun terapiya tamoyillariga o’xshaydi. Avvalo, bemorlarga xulq-atvor omillarini o’zgartirish muhimligi tushuntiriladi: dietaga rioya qilish, jismoniy faollikni oshirish. LADA uchun shakarni kamaytiradigan dorilar buyurilmaydi, chunki ular oshqozon osti bezi b-hujayralarining tez ishdan chiqishiga yordam beradi.

Bugungi kunda yaxshi glikemik nazoratni ta’minlaydigan va b-insulotsitlarning funktsional faolligini uzaytiradigan insulin terapiyasiga imkon qadar tezroq o’tish odatda qabul qilinadi. Hozirgi vaqtda insulin bilan bir qatorda tiazolidinedionlar va inkretinlarning retsepti oqlangan deb hisoblanadi. Ular b-hujayralarga himoya ta’siriga ega va insulinga bo’lgan ehtiyojni kamaytiradi.

Gipo- va giperglikemiyaning oldini olish uchun bemorlar qon shakarini muntazam ravishda o’z-o’zini nazorat qilishlari, teri ostiga insulin yuborishni mustaqil ravishda qanday qilishni o’rganishlari va tegishli omillarni hisobga olgan holda uning dozasini sozlashlari kerak. Barcha ma’lumotlar o’z-o’zini nazorat qilish jurnaliga kiritilishi kerak. Buni diabet maktabiga borish orqali bilib olishingiz mumkin.

Eksperimental terapiya

Eksperimental tadqiqotlarda issiqlik zarbasi oqsillariga asoslangan DiaPep277 vaktsinasini qo’llash ma’lum bir immunomodulyatsion ta’sir ko’rsatdi. Anti-CD3 monoklonal antitelalari yordamida LADAda endogen insulin sekretsiyasini oshirish ham mumkin edi. Boshqa bir tadqiqot GAD65 antigenining teri ostiga in’ektsiyalari bazal C-peptid sekretsiyasini oshirganligi haqida xabar berdi. Ushbu usullarning barchasi xavfsizlik va uzoq muddatli samaradorlik uchun qo’shimcha izlanishlarni talab qiladi.

Prognoz va profilaktika

Yashirin diabet T2QD ga qaraganda ancha tajovuzkor kursga ega, bu insulin yetishmovchiligining tez rivojlanishi va ekzogen insulinni yuborishga erta ehtiyoj bilan birga keladi. Biroq, sog’lig’ingizga malakali va mas’uliyatli yondashish sizga LADA bilan qanday yashashni o’rganishga, og’ir tizimli asoratlarni rivojlanish xavfini kamaytirishga imkon beradi.

Autoimmun diabet genetik jihatdan aniqlangan kasalliklar toifasiga tegishli bo’lganligi sababli, uning oldini olish choralari ishlab chiqilmagan. Shu bilan birga, LADA rivojlanish xavfi zararli giyohvandlik va ovqatlanish odatlaridan voz kechish orqali kamayishi mumkin.

Энг сифатли қора седана ёғи капсуласи

🔹Кўпчиликнинг қийнайдиган гипертонияни олдини олишда;

🔹Қандли диабетга қарши курашишда;

🔹Ревматизм ва бўғим касалликларининг олдини олишда;

🔹Жигар ва буйрак муаммолардан халос этишда;

🔹Турли бактерия, вирус, шамоллаш ва гриппнинг олдини олишда;

🔹 Aллергия, инсон организмида яшаб, соғлом ривожланишга йўл қўймайдиган паразитлардан халос бўлишда;

🔹Иммунитетингизни бақувват қилиб, чарчоқ, ҳолсизлик, уйқусизлик ва ҳазим қилиш тизимини яхшилашда яқиндан кўмаклашади.

Боғланиш ва тўлиқ маълумот

Тел : +998 99 842 88 86

Телеграм : @al_hadaya_2

Расмий саҳифа : www.alhadaya.uz